سرمقاله

یادداشت
دکتریدالله جوانی

دبه درآوردن‌های آمریکا را جدی بگیرید
گذر زمان نشان می‌دهد، دلواپس بودن نسبت به مذاکرات و نتیجه آن، نه تنها جرم و گناه نیست، بلکه در واقعیت‌ها ریشه دارد. وقتی در طرف مقابل مذاکره‌کننده ایران و در میان کشورهای گروه ۵+۱، کشورهایی، چون انگلیس خبیث و آمریکای بدذات و شرور قرار دارند، باید نسبت به ترفندها، حلیه‌ها و نقض‌عهدهای آنان، ‌نگران و دلواپس بود. این نگرانی و دلواپسی سبب می‌شود تا مذاکرات با نهایت دقت و هوشمندی دنبال شود و در هر موضوعی، راه برای فرار طرف اهل خدعه و نیرنگ از تعهداتش بسته شود. متأسفانه، در فضای جدید مذاکرات هسته‌ای نوعی خوش‌بینی و به عبارت دیگر نوعی اعتماد نسبت به طرف مقابل و خصوصاً‌ نسبت به طرف آمریکایی در میان دولتمردان و گروه‌های سیاسی همراه و همسو با دولت شکل گرفت. دلیل این ادعا، هجمه و تخریب‌های سنگین منتقدان دلسوز و متهم کردن آنان به انواع صفت‌های ناروا و ناپسند طی یک سال و نیم گذشته است. دغدغه و نگرانی اصلی منتقدان، ضایع شدن حقوق ملت، مخدوش شدن استقلال و عزت و در نهایت آسیب‌پذیر شدن امنیت ملی بوده و هست. این دغدغه‌ها، در قابل اعتماد نبودن طرف مقابل در مذاکرات، و خصوصاً آمریکایی‌ها ریشه دارد. آنچه در این میان بر دغدغه‌ها می‌افزاید، تمرکز نگاه‌ها در مذاکرات بر آمریکاست که نقش کدخدایی‌اش برای عده‌ای برخلاف مکتب سیاسی امام (ره)، مورد پذیرش واقع شده است.
بی‌اعتنایی به دلواپسی‌ها و تحقیر و تخریب آنها،‌ زمانی رنگ باخت که پس از بیانیه لوزان، ‌آمریکایی‌ها رفتاری متفاوت از توافقات و تعهدات غیرمکتوب، از خود به نمایش گذاشتند. برای اولین بار جناب آقای دکتر صالحی، ریاست سازمان انرژی اتمی در مراسم گرامی‌داشت شهدای هسته‌ای، ‌سخن از «دبه» درآوردن آمریکایی‌ها به میان آورد و از رهگذر این عبارت و اصطلاح قابل فهم برای تمامی ایرانیان، از یک واقعیت رونمایی کرد. این واقعیت چیزی نبود، جز آنکه آمریکایی‌ها، قابل اعتماد نیستند و باید نسبت به سرنوشت مذاکرات و هر نوع توافق احتمالی نگران بود و دلواپس شد؛ اما عجیب‌تر آن بود که آقای دکتر صالحی پس از یک عمل جراحی، از به کار بردن کلمه «دبه»، به‌عنوان یک مزاح یاد کرد و اظهار کرد، شرایط خوب است و همه چیز به درستی پیش می‌رود. بعد مشخص شد که راستگویی در این حوزه پرهزینه است و هر کسی نمی‌تواند در برابر فشارهای وارده مقاومت کند؛ اما خط‌شکنی آقای صالحی به‌منزله یک عضو دولتی در مذاکرات هسته‌ای، راه واقعیت‌نمایی از ماهیت آمریکایی‌ها را بر دیگران هموار کرد و اکنون با صراحت، ‌نه یک نفر،‌ بلکه افراد متعدد با استناد به اطلاعات، از دبه درآوردن‌های آمریکا سخن می‌گویند. دبه درآوردن‌های آمریکا، گویا به یک یا دو موضوع محدود نیست،‌ بلکه در موارد قابل توجهی، ‌آنان به هر دلیل دبه درآورده و برخلاف توافقات پیشین خود، حرف دیگری می‌زنند. حد و اندازه دبه درآوردن‌های آمریکا در مذاکرات، رئیس‌جمهور جناب آقای روحانی را نیز به جمع دلواپسان محلق کرد و ایشان در این خصوص اظهار داشت: «یکی از مشکلات این است که طرف مقابل بعد از توافق، در جلسه بعدی به مسئله برمی‌گردد و نظر دیگری را مطرح می‌کند.» هرچند آقای روحانی در پی بازتاب این سخنان اعلام کرد که دلواپس نیست، ولی واقعیت دلواپسی چیزی جز این نیست که طرف مقابل مرتب زیر حرفش بزند، نقض عهد کند و به عبارت عامیانه، دبه در بیاورد. مصادیق این دبه درآوردن‌ها بسیار مهم است. خوب است دست‌اندرکاران، مردم را محرم دانسته و با بیان بدعهدی‌ها و نقض توافق‌های مذاکرات از سوی طرف مقابل، ظرفیت فکری و سطح شناخت ملت را نسبت به بدعهدی‌های دولت‌هایی، چون ایالات متحده افزایش دهند؛

برای مثال، مطرح است که آمریکایی‌ها در لوزان با چرخش هزار سانتریفیوژ در سایت هسته‌ای فردو موافقت کرده‌اند، ‌ولی در مذاکرات بعدی، این عدد را به ۳۵۰ سانتریفیوژ کاهش داده، بر عدم چرخش آن تأکید کرده‌اند. همچنین مطرح است، آمریکایی‌ها با غنی‌سازی ۵/۳ درصد موافقت کرده، ولی اکنون بر غنی‌سازی ۲ درصد پافشاری دارند. همچنین، در بحث تحقیق و توسعه و لغو تحریم‌ها و... حرف‌هایی زده، ‌ولی الآن حرف‌های دیگری می‌زنند. بدیهی است که در چنین شرایط و فضایی،‌ باید این دبه درآوردن‌های آمریکایی‌ها و متحدانش را جدی گرفت و برای آن چاره‌اندیشی کرد. اگر امروز هوشمندانه عمل نکنیم،‌ پشیمانی فردا فایده‌ای ندارد.
برای مثال، مطرح است که آمریکایی‌ها در لوزان با چرخش هزار سانتریفیوژ در سایت هسته‌ای فردو موافقت کرده‌اند، ‌ولی در مذاکرات بعدی، این عدد را به ۳۵۰ سانتریفیوژ کاهش داده، بر عدم چرخش آن تأکید کرده‌اند. همچنین مطرح است، آمریکایی‌ها با غنی‌سازی ۵/۳ درصد موافقت کرده، ولی اکنون بر غنی‌سازی ۲ درصد پافشاری دارند. همچنین، در بحث تحقیق و توسعه و لغو تحریم‌ها و... حرف‌هایی زده، ‌ولی الآن حرف‌های دیگری می‌زنند. بدیهی است که در چنین شرایط و فضایی،‌ باید این دبه درآوردن‌های آمریکایی‌ها و متحدانش را جدی گرفت و برای آن چاره‌اندیشی کرد. اگر امروز هوشمندانه عمل نکنیم،‌ پشیمانی فردا فایده‌ای ندارد.

یادداشت
مهدی سعیدی

تشکيک در پيام‌هاي يک تشييع
تشيع باشکوه و بي‌نظير 270 شهيد بازگشته از روزهاي دور جبهه‌هاي خونين خوزستان در غروب دلگير يکي از روزهاي پاياني فصل بهار در پايتخت، بار ديگر فضايي ملکوتي براي ملت ايران به همراه آورد تا با آمادگي بيشتر به ميهماني ماه خدا بروند.
اما نکته قابل تأمل در اين ميان آن بود که آن استخوان‌هاي شکسته، تنها براي آن نيامده بودند که چشم‌هايي را خيس و دل‌هايي را به لرزه درآورند و تنها معنويت در قلب‌ها بکارند، که همين کار نيز در دنياي بي‌معنويت امروز، براي خود کارستاني است، فزون‌تر از آن، شهدا پيام‌هاي ديگري نيز براي ملتی داشتند که در عبور از مقطع حساس تاريخي به‌سر مي‌برد و در اين مسير به راهنمايي ابدي و حجتي الهي، «ليطمئن قلبي» نيازمندند و به فرموده حکيم فرزانه انقلاب اسلامي خداوند متعال در «لحظه‌هاي نيازِ اين ملّتِ خداجوي و خداباور، بشارت‌هاي ترديدناپذير را بر دل‌هاي بيدار نازل مي‌فرمايد و غبارها را مي‌زدايد.»
سال‌ها پيش پير جماران در وصف و شأن مجلس عزاداري اباعبدالله‌الحسين(ع) و شهداي کربلا فرموده بود: «امروز ما به مجالس تعزيه و روضه بيشتر احتياج داريم از سابق. اين اجتماع سرتاسري كشور، اين دسته‌جات سرتاسري كشور، امروز ديگر يك رنگ سياسي پيدا كرده است و حق هم همين است... زنده نگه داشتن عاشورا يك مسئله بسيار مهم سياسي-ـ عبادي است. عزاداري كردن براي شهيدي كه همه چيز را در راه اسلام داد[ه‏]، يك مسئله سياسي است؛ يك مسئله‏اي است كه در پيشبرد انقلاب اثر بسزا دارد... ما ملت گريه سياسي هستيم، ما ملتي هستيم كه با همين اشك‌ها سيل جريان مي‏دهيم و خرد مي‏كنيم سدهايي را كه در مقابل اسلام ايستاده است.» (14/8/59)
مبتني‌بر منطق حضرت امام(ره) حرکت مجاهداني که براي دفاع از سرزمين و باورهاي يک ملت جان داده‌اند، نمي‌تواند يک حرکت سياسي نباشد. تشييع جنازه آنان نيز فرصتي است براي بازخواني اهداف و آرمان‌هايي که آن شهدا براي تحقق آن به قتلگاه رفتند. سياسي بودن تشييع پیکر شهدا را بايد در مرور پيام شهادت آنان جست‌وجو کرد.
بی‌تردید شهداي هشت سال دفاع مقدس براي مقابله با دشمن اسلام و ايران به ميدان رفتند و در اين راه سر و جان باختند. پيام شهدا، پيام ايستادگي است، ايستادگي در برابر زياده‌خواهان، ايستادگي براي دفاع از حقوق يک ملت. پيام شهدا حفظ عزت و سربلندي است و اينکه براي اين عزت بايد هزينه داد. پيام شهدا تلاش براي حفظ استقلال کشور و نرفتن به زير بيرق بيگانگان است، حتي اگر هزينه آن، جان باختن برترين جوانان اين سرزمين باشد. پيام شهدا آن است که با دست‌هاي بسته و بدون امکانات هم مي‌توان در مقابل بيگانگان ايستاد و از ناموس يک سرزمين دفاع کرد.
حال معلوم نيست که بازخواني اين اهداف منافع کدام کی از گروه‌هاي سياسي را به خطر خواهد انداخت؟ معلوم نيست اهداف شهدا با نيت‌ها و اغراض کدام جريان سياسي در تعارض است که ياد کردن از پيام شهدا آنها را اين‌چنين به خشم آورده است که با تيترهاي خشونت‌آميز خود حماسه بزرگ شهدا و ملت را مورد هجمه قرار داده‌اند؟! معلوم نيست رفتار سياسي کدام بخش از باندهاي قدرت با مشي و مرام شهدا در تعارض قرار گرفته که تلاش دارند تشیيع جنازه شهدا را تا حد مجلس ختم اموات تقليل دهند؟! شايد بايد گفت از نگاه ايشان، «شهيد خوب، شهيد مرده است» که بر سر جنازه آنها بايد تنها اشک ريخت، نه تفکر کرد! چرا که اگر باب تفکر باز شود، منافع بخشي از باندهاي قدرت ـ ثروت به خطر خواهد افتاد!
با صراحت بايد گفت که چنين نگاه‌هاي بيمارگونه که خاستگاه آن را بايد در جدايي دين از سياست آن هم از نوع ماکياوليستي جست‌وجو کرد، هدفي جز تحريف نهضت شهدا و خط شهادت ندارند و جز به فراموشي شهدا نخواهد انجاميد! شهدايي که در بهترين حالت متعلق به دهه‌هاي گذشته بوده‌اند و پيامي براي امروز ما نخواهند داشت!
ملاحظه پاياني که مي‌تواند تکميل‌کننده بحث باشد، يادآوري اين مهم است که پيام شهدا فراتر از منافع جناحي و حزبي است و نبايد آن را به نفع گروهي حداقلي مصادره کرد. شهدا متعلق به همه ملتند و هر کس و هر گروهي با هر عنواني اگر بخواهد تشیيع پیکر مطهر اين قهرمانان وطن را که مظهر اتحاد و همدلي ملي هستند، به روز دودستگي و اختلاف و حذف بخشي از جامعه بدل کند، به طريق اولي، به آرمان‌هاي آن پیکرهاي مطهر خيانت کرده است.

نكته و نظر

اوج گرفتن به رنگ نیست؟!
نکته: در یک شهربازی پسرکی سیاه‌پوست به مرد بادکنک‌فروشی نگاه می‌کرد... بادکنک‌فروش برای جلب توجه یک بادکنک قرمز را رها کرد تا در آسمان اوج بگیرد و بدین‌وسیله جمعیتی از کودکان را که برای خرید بادکنک به والدین‌شان اصرار می‌کردند جذب خود کرد. سپس یک بادکنک آبی و همین‌طور یک بادکنک زرد و بعد از آن یک بادکنک سفید را به تناوب و با فاصله رها کرد. بادکنک‌ها سبکبال به آسمان رفتند و اوج گرفتند و ناپدید شدند... پسرک سیاه‌پوست هنوز به تماشا ایستاده بود و به یک بادکنک سیاه خیره شده بود!
تا اینکه پس از لحظاتی به بادکنک‌فروش نزدیک شد و با تردید پرسید: ببخشید آقا! اگر بادکنک سیاه را هم رها می‌کردید آیا بالا می‌رفت؟ مرد بادکنک فروش لبخندی به روی پسرک زد و نخی را که بادکنک سیاه را نگه داشته بود برید و بادکنک به طرف بالا اوج گرفت و پس از لحظاتی گفت: پسرم آن چیزی که سبب اوج گرفتن بادکنک می‌شود، رنگ آن نیست؛ بلکه چیزی است که در درون خود بادکنک قرار دارد...
نظر: زندگی هم همین‌طور است و چیزی که سبب رشد آدم‌ها می‌شود رنگ و ظاهر و نژاد و قوم و قبیله و... آنها نیست.
مهم درون آدم‌هاست و چیزی که در درون آدم‌ها است، تعیین‌کننده مرتبه و جایگاه‌شان است و هرچقدر ذهنیات ارزشمندتر باشند، جایگاه والاتر و شایسته‌تری نصیب آدم‌ها می‌شود.

اخبار

چرا تحریم‌ها با آب گره می‌خورد؟
وزیر اسبق نفت با اشاره به درآمدهای نفتی دولت‌های نهم تا یازدهم گفت: سال‌های ۸۴ تا ۹۱ مجموع درآمد ریالی نفتی کشور ۲۴۰ هزار میلیارد تومان بوده که به حساب خزانه واریز شده است. درعین‌حال طی سال‌های ۹۲ تا ۹۴ که تصدی امور به دست دولت یازدهم است ـ با احتساب تبصره امسال ـ بیش از ۲۰۰ هزار میلیارد تومان به‌صورت ریالی از فروش نفت برداشت شده است.
سیدمسعود میرکاظمی، نماینده مردم تهران و عضو کمیسیون انرژی مجلس خطاب به دولتی‌ها گفت: شما در بودجه جاری و برداشت از نفت، خوب خرج کردید. دولت حتی مشکل آب را به تحریم پیوند می‌زند، درصورتی‌که در کنار همه پول‌های بودجه جاری و درآمد ریالی نفتی، یک مجوز خاص هم برای برداشت از صندوق توسعه ملی از مقام معظم رهبری در خصوص حل مشکل آب گرفته‌اند. در نتیجه گره زدن تحریم‌ها با بعضی موارد مانند آب خوردن مردم واقعاً دور از انصاف است. وقتی به این وضوح ضعف مدیریتی نمایان است، چرا تحریم را عَلَم می‌کنید؟ «برداشت از صندوق توسعه ملی» و «بودجه جاری» و «درآمد ریالی نفتی» دولت یازدهم را که با هم جمع کنیم، حتی از مجموع برداشت ریالی نفت در هشت سال دولت گذشته بیشتر می‌شود.
نماینده مجلس نهم گفت: نکته قابل‌توجه دیگر این است که دولت برداشت‌هایی هم از صندوق توسعه ملی و صندوق ذخیره ارزی داشته است. طبق گزارش بانک مرکزی افزایش نقدینگی در پایان سال ۹۳ به ۳۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده است، درصورتی‌که در هشت سال دولت سابق این عدد معادل ۴۰۰ هزار میلیارد تومان بوده است. سؤال این است که این نقدینگی کجا رفته است؟ نماینده تهران خاطرنشان کرد: از این بودجه‌ها یک بخش را به حمایت از تولید می‌دادند، بخش دیگری را هم می‌توانستند به پروژه‌های عمرانی اختصاص بدهند. عضو کمیسیون انرژی با اعتراض به سیاست پیش گرفته شده دولت تأکید کرد: الآن همه پروژه‌های نفت خوابیده است و تقریباً نفت را تعطیل کرده‌اند. منتظر هستند گروه ۱+۵ به نتیجه برسد تا اروپایی‌ها بیایند سرمایه‌گذاری کنند، حتی چینی‌ها را هم بیرون کردند. متوجه نمی‌شویم که این چه کاری است! وی گفت: چند درصد از این نقدینگی و هزینه جاری که بالا برده را توانستند برای پروژه‌های عمرانی جذب کنند؟ حداقل ۱۰ درصد را هم برای حل مشکل آب می‌بردند، چرا همه این مبلغ را صرف بودجه جاری کردند؟ این سیاست نشان می‌دهد که نگاه دولت اصلاً برگرفته از اقتصاد مقاومتی نیست.





کشتی نجات مردم یمن را از قُرق رسانه‌ای نجات داد
یکی از اهالی رسانه‌ای که با کشتی نجات عازم یمن بود در یادداشتی به مهم‌ترین دستاورد کشتی نجات اشاره کرد و نوشت: رژیم سعودی از نخستین روزهای سال جاری، مردم یمن را با نام ائتلاف بین‌المللی بمباران کرد و با یک قرق ‌رسانه‌ای دقیق و منسجم تمام آنچه درباره یمن به گوش جهانیان می‌رسید را مدیریت کرد تا میلیاردها انسان این دروغ را که یک ائتلاف بین‌المللی در حال حمله به یمن است پذیرفته باشند، در حالی که چنین ائتلافی در آن سطح که آنها ادعای‌شان را داشته و دارند، وجود حقیقی نداشته و ندارد. اما برای مقابله با قرق‌ رسانه‌‌ای، انفعال تنها راه نبود و نیست؛ چراکه با تدبیر و مدیریت هوشمند می‌توان این قرق ‌را به ‌وسیله عاملان اصلی‌اش شکست. مثلاً در حوزه یمن، اقدام موفقی که جمهوری اسلامی ایران انجام داد، ارسال کشتی نجات بود. اقدامی که سانسورناپذیر بود که همین‌طور هم شد. نگارنده در جایگاه خبرنگار حاضر در کشتی نجات معتقد است که همزمان با اعلام خبر اعزام کشتی، رسانه‌هایی که در قرق رسانه‌ای در کشتار مردم یمن نقش مستقیم داشتند، مجبور به تغییر رویه شدند؛ کشتی نجات رسانه‌های غربی را مجبور کرد که پس از اعلام خبر اعزام کشتی، محکوم به ارائه سابقه خبر از تحولات یمن هم شوند.
اقدام هوشمندانه دیگری که صداوسیما و رسانه‌های مکتوب داشتند، پوشش خبری گسترده از روی عرشه کشتی نجات بود که ۱۲ روز طول کشید؛ اقدامی که رسانه‌های غربی را مجاب کرد برای پوشش خبری این واقعه، با فعالان ضدجنگ حاضر در کشتی نجات مصاحبه خبری داشته باشند و حتی اخبار و تصاویر منتشرشده در سیما را بازنشر کنند.
رسانه‌های غربی در ۱۲ روزی که کشتی نجات در مسیر بود، مدام اخبار مرتبط با کشتی نجات را به دلیل داشتن ارزش‌های خبری متعدد منعکس می‌کردند؛ حتی پس از پهلوگیری کشتی نجات در بندر جیبوتی نیز آتش اخبار مرتبط با کشتی نجات فروکش نکرده بود؛ مردم جیبوتی که سؤال می‌کردند چرا ایران بمب‌های اتمی‌ خود را از بین‌ نمی‌برد؟!، می‌گفتند پیش از اعزام کشتی نجات هیچ اطلاع دقیقی از وضع کشور همسایه خود، یعنی یمن نداشتند؛ برخی از آنها سؤال می‌کردند چرا هلال احمر ایران، اقلام پزشکی و داروهای اولیه به یمن ارسال می‌کند، مگر مجروحان یمنی چند نفرند؟ به نظر نگارنده، تبدیل یمن به خط خبری رسانه‌های دنیا و شکستن قرق ‌رسانه‌ای، بزرگ‌ترین و البته مهم‌ترین دستاورد کشتی نجات سازمان هلال احمر ایران بود که نشان داد قرق ‌رسانه‌‌ شکست‌ناپذیر نیست.




ورود داعش به کشورهای حامی!
برافراشته شدن پرچم‌های داعش در کشورهای ترکیه و اندونزی که روزی طرفدار داعش بوده‌اند نگرانی‌ها را به حضور سیاسی داعش در کشورهای اسلامی افزایش داد. حزب‌التحریر که از اندونزی تا کشورهای شمال آفریقا حامیانی دارد خواستار برچیده شده نظام‌های حکومتی با الگوی دموکراسی و تأسیس نظام‌های حکومتی به شیوه خلافت در سرتاسر جهان اسلام است. حزب‌التحریر را در سال 1957 یک روحانی فلسطینی در شهر قدس پایه‌گذاری کرده است. این حزب سلفی که داعش شعارهای آن را به ورطه عمل کشانده است، دموکراسی را یک فریب بزرگ دانسته و خواهان برپایی نظام خلافت در سراسر جهان اسلام است. برخی کشورها این حزب را در زمره گروه‌های تروریستی وارد کرده‌اند، اما برخورد جدی با آن نداشته‌اند و در آینده این کشورها با حضور داعش دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
طرفداران التحریر در استانبول اولین جمعه ماه رمضان پس از پایان نماز جمعه و خروج از مسجد فاتح استانبول بدون دخالت و ممانعت پلیس در حالی که پرچم‌های سیاه «لا اله الا الله» در دست داشتند دست به راه‌پیمایی زدند. آنها شعار می‌دادند: «از ترکیه تا مصر، از اندونزی تا مراکش، از لبنان تا عراق؛ خلافت، خلافت.» چندی پیش نیز طرفداران التحریر در اندونزی نیز با برپایی یک راه‌پیمایی 10 هزار نفری خواستار برچیده شدن نظام دموکراسی و برپایی نظام خلافت اسلامی شدند. کشور افغانستان نیز یکی از محل‌های فعالیت این حزب است که فعالیت پنهانی آن نگرانی مسئولان افغان را برانگیخته است. در میان کتاب‌های منتشرشده ازسوی این حزب، عنوان‌های؛ دموکراسی نظام کفر است، خلافت اسلامی، میثاق امت، منهج ، خلافت چگونه نابود شد، رد مفکوره کمونیزم و اشتراکی، مجله و ماهنامه «خلافت» و... به چشم می‌خورد. در کتاب «دموکراسی نظام کفر است» نوشته عبدالقدیم زلوم، شیخ عربی؛ آمده است: «دموکراسی‌ای را که غرب کافر در کشورهای اسلامی به راه انداخته است یک نظام کفری بوده، با اسلام هیچ میانه‌ای ندارد نه از دور و نه از نزدیک. این نظام با احکام اسلام در کلیات و جزئیات و در مصدری که از آن نشئت نموده و عقیده‌ای که از آن سرچشمه گرفته و اساسی که بر آن استوار می‌باشد و در افکار و نظام‌هایی که به میان آورده است، تناقض کلی دارد.»
حزب‌التحریر جای طالبان را در افغانستان و القاعده را در جهان تنگ کرده است، درحالی که گروه طالبان و القاعده به‌شدت ناسیونالیست و بومی‌اند؛ حزب‌التحریری‌ها جهانی و بی‌مرز هستند.





آتش مدیران دامان وزیر را گرفت
استیضاح وزیر آموزش و پرورش در هفته جاری با 93 امضا سبب شده است که نمایندگان درباره استیضاح آقای فانی شک و تردید را کنار بگذارند و با احتمال بسیار قوی، هفته پایانی وزارت او را رقم بزنند. نمایندگان مجلس معتقدند: 1ـ استیضاح وزیر آموزش و پرورش که چهارشنبه هفته پیش‌رو انجام می‌شود استیضاحی از جنس خاص و مطالبات فرهنگیان است تا دولت بتواند به جای آقای فانی یک وزیر کاردان، شایسته و کاربلد را معرفی کند. 2ـ یک وزیر توانمند می‌تواند به مانند وزیر بهداشت و درمان که در چرخه این وزارتخانه تحولی جدی به وجود آورد، در نظام تعلیم و تربیت نیز تغییر و تحول اساسی و بنیادین را به وجود آورد. 3ـ تنها مشکل معلمان، مشکل معیشتی آنها نیست، بلکه معلمان ما امروز با نوعی بی‌توجهی و اهمال به جایگاه و منزلت اجتماعی‌شان روبه‌رو هستند که ضروری است در احیای این جایگاه، تلاش و جدیت فراگیری انجام شود. 4ـ وزارتخانه آموزش و پرورش آتشی افروخت که دامان وزیر را گرفت. ماجرا از این قرار است که مدیران وزارتخانه با همراهی مدیران استانی و شهرستانی شروع به برگزاری تجمعاتی در سراسر کشور کردند که در برخی از شهرستان‌ها، معاونان رؤسای آموزش و پرورش در تجمعات نقش کلیدی داشتند که معلمان در این تجمعات خواهان استیضاح وزیر شدند. 5ـ به غیر از عزل و نصب‌های مدیران دانشگاه فرهنگیان، رئیس دانشگاه کسی است که از نظام آموزشی آمریکا تعریف می‌کند و سؤال این است که آیا چنین فردی صلاحیت ریاست دانشگاهی را که مسئول تربیت آموزش نسل آینده کشور است، دارد. 6ـ حدود ۶۵ درصد افراد در آموزش و پرورش جابه‌جا شده‌اند و وضعیت بسیاری از افراد همانند خانه‌نشینی است. در این میان دو، سه تشکل سیاسی مسئول انتصابات وزارتخانه هستند. ۷ـ مدیریت صندوق ذخیره فرهنگیان که برای ارتقای معیشت فرهنگیان بوده است، به دست یک گروه سیاسی اداره می‌شود. 8ـ وزیر آموزش و پرورش پس از گذشت چندین ماه کار در این وزارتخانه نمی‌داند که چه تعداد نیروی مازاد دارد و یک بار آمار ۱۰۰ هزار نفری و یا یک بار دیگر آمار ۵۰ هزار نفری نیروی مازاد در این وزارتخانه را می‌دهد و خادمان آموزش و پرورش را ناکارآمد خطاب می‌کند. 9ـ این وزارتخانه تا حدود زیادی سیاسی اداره می‌شود و انتصابات افراد با رده سنی بالا و یا داشتن سوابق سیاسی خاص و تند به پایین آمدن عملکرد این وزارتخانه منجر شده است.

غفلت در حمایت از حجاب
دبیر انجمن تولیدکنندگان محصولات حجاب و عفاف گفت: خواسته ما به‌عنوان تولیدکنندگان محصولات حجاب و عفاف این است که مسئولان نگاه ابزاری و سیاسی را کنار بگذارند و حمایت‌های معنوی را که در حوزه فرهنگ قرار می‌دهند در حوزه حجاب هم وارد کنند. وی افزود: برای نمونه به کتاب یارانه، معافیت‌های مالیاتی و تعرفه صفر تعلق می‌گیرد، اما برای حجاب این نگاه ویژه نیز وجود ندارد، لذا شاهدیم که برای تولید شکلات نگاه ویژه‌تری می‌شود تا تولید محصولات حجاب.

درآمد حاشیه‌ای پزشکان چقدر است؟
مسعود پزشکیان، عضو کمیسیون بهداشت مجلس گفت: وقتی یک معلم و یک پرستار ماهی یک تا یک‌ونیم میلیون تومان حقوق می‌گیرد، چرا یک پزشک باید ماهی 100 میلیون یا در بازار آزاد تا ماهی یک میلیارد تومان درآمد داشته باشد، قرار نبود شکاف طبقاتی زیاد شود.

آمریکا به‌دنبال مجهولات خود از راه توافق
اندیشکده آمریکایی «مرکز راهبردی و مطالعات بین‌الملل» به‌تازگی در گزارشی پیرامون «توان موشکی ایران» یادآور شد، حتی با توافق هسته‌ای بین ایران و قدرت‌های جهانی، توان موشکی بالستیکی ایران از بین نخواهد رفت. براساس این گزارش، ایران حتی پس از توافق هسته‌ای نیز می‌تواند با توسعه همیشگی زرادخانه موشکی بالستیکی هوشمند خود تهدیدی بالقوه باشد. در این گزارش یکی از مشکلات موجود بر مسیر دستگاه‌های اطلاعاتی خارجی «نحوه تشخیص وضعیت راهبردی موشک‌های بالستیک ایران و نیز دکترین نحوه به‌کارگیری این جنگ‌افزارها» عنوان شده است. در بخشی دیگر از این گزارش به‌صراحت آمده است: ناتوانی در پیشگویی از چگونگی و زمان استفاده ایران از موشک‌های برد بلند و نیز اینکه چگونه آنها به‌سرعت سامانه‌های دقیق‌تر و کشنده‌تر را در موشک‌های‌شان به‌کار می‌برند و نیز توانایی عملیاتی آنها حالت بازدارندگی و رعب‌آوری را به این جنگ‌افزارهای ایران بخشیده است. دلیل اصرار غرب بر بازدید از اماکن نظامی به دلیل تکمیل فعالیت‌های جاسوسی آمریکا در ایران است.

خوش‌خدمتی آل سعود برای مهاجرانی
یکی از سندهای منتشرشده ویکی‌لیکس درباره عربستان نشان می‌دهد که سفارت این کشور در لندن هزینه تحصیل پسر عطاءالله مهاجرانی، وزیر فرهنگ و ارشاد در دولت اصلاحات را تأمین کرده است. این سند که تاریخ آن برای ۱۰ اکتبر سال ۲۰۱۱ است اشاره می‌کند که به درخواست عطاءالله مهاجرانی این بورس تحصیلی در مقطع دکترا را سفارت عربستان برای پسر مهاجرانی تامین کرده است. این سند اشاره دارد که سفارت عربستان در لندن هزینه بیش از ۱۲ هزار پوندی برای هر چهار سال تحصیلی (از ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵) و هزینه‌ای بالغ بر ۴۲۵۶ پوند برای هزینه‌های زندگی آقازاده اصلاحات را تأمین می‌کند.

شما بیایید شهدا را تشییع کنید!
سعیدحدادیان، مداح اهل‌بیت در ابتدای مراسم مناجات‌خوانی گفت: برخی گفته‌اند که استخوان‌های مردم زیر بار تحریم خرد شده است! باید بگویم استخوان‌های ترکیده مردم همین تابوت‌هایی بود که مردم روی دوش‌شان گذاشتند و با این تجلیل تشییع کردند. حدادیان تصریح کرد: ولی من چند تا حرف با جناب آقای هاشمی دارم. «جناب آقای هاشمی! در کربلای چهار فرمانده چه کسی بود؟ خودت بودی!... کدام عید به‌جای کیش پا شدی رفتی جبهه‌ها؟ این همه مردم رفتند سر زدند. چطور این مردم می‌روند به محل شهادت رفقای‌شان سرمی‌زنند؟ چطور این پدر و مادرها می‌روند به محل شهادت فرزندان‌شان سر می‌زنند؟ چطور این خواهر و برادرها می‌روند به محل شهادت عزیزان‌شان سر می‌زنند؟ شما می‌روی جت اسکی؟! وی ادامه داد: آقای هاشمی! شما بیایید این تابوت‌ها را روی دوش‌تان بگیرید. شما باید در این تشییع‌جنازه‌ها شرکت کنید. خانواده محترم و اولاد بزرگوارتان باید در این مراسم شرکت کنند. وظیفه کیست که در مورد شهدا حرف بزند؟ آقای هاشمی که فرمانده بوده در جنگ باید بیاید صحبت بکند یا دیگران؟ بعد می‌گویند تشییع‌جنازه را مصادره کردند. بله بنده هم موافق نیستم که یک نفر با زرنگ‌بازی و رندی برود آن بالا و بنشیند در جایی که جایش نبوده است. آنجا جای نوحه‌خوان‌ها بوده است.

افشای نیت آمریکا در سخنان مقامات پنتاگون!
مقامات پنتاگون اعلام کردند که با وجود تلاش‌ها و اقدام‌های انجام‌شده به نظر می‌رسد عراق در نهایت به سه ایالت تقسیم شود. برخی مقام‌های آمریکایی نیز به‌تازگی تأکید کرده‌اند اقدام‌های ائتلاف ضدداعش در عراق و سوریه نتایج مطلوبی به‌همراه نداشته است. آنها افزودند: «می‌توانیم ۲۰۰ هزار نیروی نظامی آمریکایی را در وسط درگیری‌ها پیاده کنیم اما، این اقدام کمکی به حل بحران نمی‌کند و باید بدانیم که دیگر نمی‌توانیم بیشتر از این میزان خود را درگیر کنیم.»

سرنوشت 46 میلیون سهامدار سهام عدالت همچنان نامعلوم
ماجرای سهام عدالت به سال 1385 برمی‌گردد، زمانی‌که دولت وقت به 45 میلیون نفر از مردم یک برگه یک میلیونی داد تا از این طریق توزیع عادلانه ثروت میان اقشار مختلف مردم را صورت دهد، اما این سهام بعد از گذشت 10 سال ابعاد پیچیده‌تری پیدا کرد و به یکی از چالش‌های اساسی برای دولت تبدیل شد و از هدف اصلی خود فاصله گرفت، زیرا قرار بود به هر یک از مشمولان یک میلیون تومان از سهام شرکت‌های پرسود تحت سهام عدالت تخصیص پیدا کرده و اقساط آن طی 10 سال پرداخت شود. اما با گذشت 10 سال از پرداخت سهام عدالت به 46 میلیون نفر، از سویی، مهلت آزادسازی سهام عدالت به اتمام رسیده و از سوی دیگر دولت در نحوه آزادسازی و مدیریت آن با در بسته مواجه شده است.

چرا از آمدن شهدا عصبانی‌اند؟
روزنامه آرمان کاریکاتور موهنی را علیه غواصان دست‌بسته شهید منتشر کرد که به خوبی نشان می‌دهد اختلاف اصلی این طیف نه با حاضران در تشییع شهدا و شعارهای آنها علیه آمریکا، بلکه بر سر اصل شهدا و مقدسات است. این طرح گرافیکی به خوبی نشان داد، دعوای اصلی بر سر مصادره شهدا نبوده و نیست! دعوای اصلی اینجاست که یک ملت از شهدا و آرمان‌های‌شان حرف می‌زنند و خواستار تداوم آن هستند و اقلیتی دیگر به اسم هنر و روشنفکری و... تحمل چنین چیزی برای‌شان ممکن نیست! آنها شهدا را نه‌تنها قبول ندارند که مزاحم کار خودشان می‌دانند، در غیر این صورت لزومی نداشت به بهانه تجلیل از آنها، موهن‌ترین طرح گرافیکی ممکن از آنها را منتشر کنند. اما آیا این اولین‌بار است که آنها به مقدسات و شهدای یک ملت توهین می‌کنند؟ پاسخ این پرسش قاطعانه منفی است! به یاد آوریم دوران سیاه اصلاحات و دوم خرداد را که تحت حمایت رئیس‌جمهور وقت و وزیر ارشادش که امروز در لندن ساکن است، در روزنامه‌های‌شان این چنین می‌نوشتند: عبدالکریم سروش: فرهنگ شهادت، خشونت‌آفرین است اگر کشته شدن آسان شد، کشتن هم آسان می‌شود، عطاءالله مهاجرانی: نظریه غیرت دینی ویران‌کننده اندیشه، فرهنگ و تمدن است. علیرضا علوی‌تبار: جامعه ایران فاز سنتی خود را پشت سر گذاشته و می‌خواهد مدرن و صنعتی شود. اما در این جامعه هنوز خدا نمرده است. بنابراین ما چگونه می‌توانیم بر این وضعیت چیره شویم!

دروغ‌هایی که علیه شیعه در آفریقا گفته می‌شود
همزمان با شروع حمله نظامی عربستان سعودی به یمن، شیعه‌ستیزی و ایران‌هراسی در قاره آفریقا اوج گرفته است. اگر چه شیعه‌ستیزی از برنامه‌های همیشگی مبلّغان وهابی بوده است؛ اما با آغاز هجوم آل‌سعود علیه یمن، به‌شدت گسترش یافته است. وهابی‌ها این روزها در کشورهای آسیب‌پذیر و مستضعف آفریقا با حضور در مساجد، مدارس و اجتماعات مختلف و همچنین با بهره‌گیری از شبکه‌های اینترنتی و رادیویی به‌شدت مشغول عملیاتی کردن پروژه ایران‌هراسی و شیعه‌ستیزی هستند. تجربه‌ها و مشاهدات میدانی و تحقیقات مستند حاکی از آن است که هر زمان که قدرت‌های استکباری به سرکردگی آمریکا علیه کشورهای مسلمان اقدامی به‌عمل می‌آورند، مسئولیت توجیهات شرعی آنها به عهده وهابیت و تشکیلات وابسته به آن است. این فعالیت رسانه‌ای در محورهای زیر خلاصه می‌شود: تشیّع به سرعت گسترش یافته و خطرناک بوده و باید با آن مبارزه کرد، شیعیان به یهود نزدیک‌تر بوده و با یهودیان مشترکاتی دارند! شیعیان در حال برنامه‌ریزی برای تغییر قبله مسلمانان هستند!، شیعیان برای تخریب مکه و مدینه برنامه‌ریزی می‌کنند تا کربلا را قبله مسلمانان قرار دهند.

«یکتا» زیر باران تخریب
حسین عبداللهی فر

جبهه یاران کارآمدی و تحول ایران اسلامی موسوم به «یکتا» عنوان تشکل جدیدی است که به‌منظور استفاده از ظرفیت دولت‌های نهم و دهم در ائتلاف اصولگرایان پا به عرصه سیاسی گذاشته است. روزنامه‌های وابسته به اصلاح‌طلبان با احساس خطر از این جبهه تلاش کردند تا یکتا را هنوز نیامده به احمدی‌نژاد وصل کرده و آن را تخریب کنند.
«ابتکار» در همان روز نخست هفته(۲۳/۳/) بخش زیادی از صفحه اول خود را به جورچین ناتمامی از چهره‌های این تشکل اختصاص داد و زیر تیتر «وقتی نزدیکان احمدی‌نژاد به فکر تأسیس حزب می‌افتند»، از آنها به «مخالفان تخریب» یاد کرد و نوشت: «جبهه یاران کارآمدی و تحول ایران اسلامی نام تشکلی از برخی وزرا و مدیران دولت‌های نهم و دهم است که با عنوان یاران احمدی‌نژاد شناخته می‌شود. کسانی که با بهره‌مندی از سودای شهرت، هوای نمایندگی دوره دهم مجلس شورای اسلامی را دارند و تلاش می‌کنند به جای کار پراکنده و جزیره‌ای، خود را در قالب یک ساختار و جبهه سیاسی جدید بازتعریف کنند؛ بازتعریفی که هم بتواند از ضعف‌های دولت احمدی‌نژاد فرار کند و هم از محبوبیت و لبه رأی احتمالی وی در بخش‌هایی از جامعه بهره برد.»
این روزنامه به‌منظور تخریب یکتا آنها را به احمدی‌نژاد وصل کرد و نوشت: «نمی‌توان روی اظهارات عبدالرضا داوری، مشاور رسانه‌‌ای وی در گفت‌وگو با ایرنا در مورد رد ارتباط رئیس‌جمهوری دولت نهم و دهم با این عده از وزرا و مدیران سابقش و حزب یکتا حساب کرد.»
«آرمان» هم در همین روز(۲۳/۳/) از اولین همایش یاران سابق احمدی‌نژاد خبر داد و با حروف نسبتاً درشتی یکتا را رقیب اصولگرایان خواند و نوشت: «با وجود اینکه محمدرضا باهنر به خیز صددرصدی اصولگرایان اشاره کرده بود، اما پیشتر گفته بود؛ ممکن است در عمل وحدت 80 درصدی حاصل شود. اینها در کنار هم می‌تواند نشان از نادیده گرفته شدن بخشی از اصولگرایان باشد و این امر اصلاً به مذاق یاران احمدی‌نژاد خوش نمی‌آمد. آنها پیشتر در انتخابات سال 92 نشان داده بودند که با وجود تلاش‌های پی‌درپی مرحوم آیت‌الله مهدوی‌کنی برای وحدت نیروهای اصولگرا راه خود را از دیگران جدا خواهند کرد.»
«ابهام در اصرار بر نبود احمدی‌نژاد» هم تیتری بود که «آرمان» در روز دوشنبه(۲۵/۳/) در ادامه خط تخریب یکتا دنبال کرد و نوشت: «هر روز ارتباط این حزب با محمود احمدی‌نژاد را تکذیب می‌کنند. بار دیگر این نسبت در روز گذشته تکذیب شد و یک عضو دیگر هیئت مؤسس جبهه یکتا اعلام کرد که اعضای این جبهه با محمود احمدی‌نژاد ارتباط تشکیلاتی ندارند.»
سه‌شنبه(۲۶/۳/) این روند به اوج خود رسید و با تیتر و تصاویر درشت‌تری مطرح گردید. «آفتاب یزد» در این روز طی گزارش تحلیلی از اعلام جدایی وزرای احمدی‌نژاد «تنهایی معجزه هزاره سوم!» را تیتر کرد و نوشت: «شواهد و قرائن نشان می‌دهد که احمدی‌نژاد مجبور به حمایت از معاون اجرایی خود شد، یا به بیان بهتر احمدی‌نژاد برای هدف والاتری به حمایت از بقایی پرداخت. او بازگشت به قدرت را در رأس اهداف خود قرار داده و برای رسیدن به این هدف از انجام هیچ اقدامی کوتاهی نخواهد کرد. اما آنچه که هویداست، احمدی‌نژاد تنها مانده و به تعبیری می‌توان این‌گونه اقدامات را آخرین تلاش‌های او برای ماندن در عرصه سیاسی تعریف کرد.»
«شرق» هم «احمدی‌نژادی‌ها بدون احمدی‌نژاد» را تیتر کرد و نوشت: «احمدی‌نژادی‌ها می‌آیند، منهای او، بقایی، رحیمی، زنجانی، مرتضوی و همه آنهایی که میراث هشت سال گذشته را برای احمدی‌نژاد گذاشتند و به نام او ثبت کردند، حالا خودشان پا به میدان گذاشته‌اند. می‌گویند مدیرانی کاردان و لایق با کوله‌باری از تجربه هشت‌ساله در سراسر کشورند.»
«اعتماد» در همین روز(۲۶/۳/) از «تولد فرزند جدید اصولگرایان» خبر داد و زیر تیتر؛ «یاران احمدی‌نژاد یکتا شدند»، نوشت: «جبهه یکتا به‌عنوان مهمان تازه اصولگرایان عصر روز گذشته در دفتر حزب جمهوری اسلامی میزبان چهره‌های سنتی اصولگرا بود تا در نخستین گام نشان دهد در میان نحله‌های متعدد اصولگرایی به کدام ریسمان متصل است. دیروز درمیان جمعیت حدوداً دویست نفره‌‌ای که دعوت جریان تازه‌وارد یکتا را پاسخ گفته بودند، حضور آیت‌الله موحدی‌کرمانی، دبیر کل جامعه روحانیت مبارز بیش از سایرین به چشم آمد. در کنار او سیدرضا تقوی، قائم‌مقام این تشکل روحانی سیاسی نیز حضور داشت. اما سایر اصولگرایان ترجیح دادند تا در این مراسم حضور نداشته باشند. با این حال مدیران دولت نهم و دهم با تمام چهره‌های اصلی خود میزبان دعوت‌شدگان بودند.»
چهارشنبه(۲۷/۳/) تخریب این تشکل جدید علنی‌تر شد، به‌گونه‌‌ای که «آرمان»؛ «آغاز غیرقانونی احمدی‌نژادی‌ها؟!» را تیتر کرد و نوشت:‌ «وزارت کشور جبهه یکتا را فاقد مجوز اعلام کرد.»
«مردم‌سالاری» هم به نقل از معاون سیاسی وزارت کشور تیتر زد: «فعالیت یکتا غیرقانونی است.»
«ابتکار» در تیتر یک روز آخر هفته خود(۲۸/۳/) تولد یکتا را گامی در راستای «وحدت شکننده اصولگرایی» ارزیابی کرد و در ادامه همین تیتر نوشت: «هر چند اصولگرایان در سال‌های پایانی دولت دهم آغاز به برائت از احمدی‌نژاد کردند، اما باید پذیرفت که هم حامیان فعلی وی صبغه اصولگرایی دارند و هم وی در میان اصولگرایان بی‌طرفدار نیست. این ماجرا با ظهور جبهه‌‌ای به نام «یکتا» که البته هنوز مجوزی هم ندارد پیچیده‌تر می‌شود که از یک‌سو از مدیران دولت احمدی‌نژاد تشکیل شده و از سوی دیگر هم ارتباط با وی را تکذیب میکند و هم حضور در فعالیت‌های انتخاباتی را رد می‌کند.»

مروري بر سفر نخست‌وزير عراق به تهران
تهران ـ بغداد در مسير مناسبات راهبردي
«حيدرالعبادي» نخست‌وزير عراق چهارشنبه در سفري رسمي راهي تهران شد و با مقامات و مسئولان ارشد جمهوري اسلامي ايران، از جمله مقام معظم رهبري، دکتر روحاني و ... ديدار و گفت‌وگو کرد. اين سفر در حالي صورت گرفت که دو کشور نقاط اشتراک بسياري در حوزه ديني، فرهنگي و تاريخي دارند که مي‌تواند زمينه‌ساز تقويت و توسعه همه‌جانبه روابط دو کشور باشد. در کنار مباحث مطرح‌شده درباره روابط دوجانبه، دو نکته اساسي را مي‌توان کانون سفر العبادي به تهران دانست.
نخست، شرايط جاري در عراق است که محور آن را مبارزه با تروريسم تشکيل مي‌دهد. در اواسط خرداد 1393 گروه‌هاي تروريستي تکفيري ـ بعثي، موصل عراق را به اشغال خود درآورده و به سمت بغداد پيشروي کردند. به اذعان مقامات عراقي از شيعه، سني و کرد، جمهوري اسلامي ايران اولين کشوري بوده که خالصانه و بدون هیچ چشم‌داشتی به حمايت از ملت و دولت عراق در مبارزه با تروريسم پرداخته است. هرچند محافل رسانه‌اي و سياسي غرب تلاش بسياری براي القای نگاه طايفه‌اي و ديني به حمايت‌هاي ايران داشته‌اند؛ اما حقيقت امر آن است که ايران صرفاً به‌دنبال حمايت از تماميت ارضي عراق و کمک به دولت و ملت اين کشور است و در اين راه نيز از هيچ حمايتي، از جمله کمک‌هاي مستشاري دريغ نکرده است. سفر العبادي، نخست‌وزير شيعه عراق به تهران در حالي صورت مي‌گيرد که پيش از وي «فؤاد معصوم» رئيس‌جمهور عراق که از اکراد و اهل سنت است و بسياري از مقامات اهل سنت عراق به تهران سفر داشته‌اند و به‌تازگی نيز معاون وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران در اربيل با سران اقليم کردستان و عراق ديدار کرده است.
آنچه مقامات عراقي بر آن تأکيد دارند، آن است که کشورهاي غربي در قالب ائتلاف ضدداعش به هيچ‌کدام از تعهدات خود در قبال عراق عمل نکرده‌اند که ارسال تجهيزات براي داعش و بمباران ارتش و نيروهاي مردمي عراق نمودي از آن است. جالب توجه آن است که، مقامات آمريکا، نظير «اشتون کارتر» وزير دفاع آمريکا در مواضعي تفرقه‌افکنانه، نيروهاي مردمي عراق را عامل درگيري فرقه‌اي در عراق دانسته‌ و خواستار حذف آنان از ساختار دفاعي عراق شده‌ است! گفتنی است، شهر الرمادي در ماه‌هاي اخير در حالي سقوط کرده است که پايگاه آمريکا در 20 کيلومتري اين منطقه قرار داشته، اما هيچ اقدامي عليه داعش صورت نداده است که خود سندي دیگر به نگاه مغرضانه آمريکا به عراق است. در نمودي ديگر از اين رفتارها، باراک اوباما، رئيس‌جمهور آمريکا در نشست سران گروه 7، رفتاري غيرديپلماتيک و تحقيرآميز در قبال العبادي، نخست‌وزير عراق داشته است که نگاه سلطه‌گرايانه آمريکا به عراق را نشان می‌دهد.
با توجه به شرايط جاري در عراق، همگرايي گسترده‌تر تهران و بغداد در امر مبارزه با تروريسم، امري ضروري به نظر می‌رسد که مورد تأييد مردم و دولتمردان عراق است؛ زیرا جمهوري اسلامي ايران ثابت کرده است، تنها نگاه حمايتي به عراق داشته و از تمام ظرفيت‌هاي خود براي حمايت از اين کشور بهره مي‌گيرد.
جمهوري اسلامي ايران همواره اصل وحدت ملي و حضور ملت عراق در صحنه را تحقق‌بخش امنيت و ثبات اين كشور دانسته است، چنانكه امام خامنه‌ای(مدظله‌العالي) در دیدار با حیدرالعبادی، نخست‌وزیر عراق و هیئت همراه، هوشیاری برای حفظ وحدت سیاسی و ملی عراق را بسیار ضروری دانستند و با اشاره به عزم و همت و شجاعت جوانان عراقی در نبرد با تروریست‌ها، تأکید کردند: «ظرفیت بزرگ نیروهای داوطلب مردمی، برای آینده و پیشرفت عراق در عرصه‌های مختلف بسیار کارآمد و تأثیرگذار خواهد بود.»
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای افزودند: تجارب مردم عراق در گذشته از استعمار انگلیس و در حال حاضر از توسعه‌طلبی آمریکایی‌ها نشان می‌دهد که بدخواهان ملت عراق هیچ‌گاه خواستار ظهور نیروی عظیم مردمی در صحنه نیستند، لذا باید از این سرمایه‌ مردمی حراست کرد.
نكته دوم در مناسبات دو کشور، در قالب همکاري در حل چالش‌هاي منطقه‌اي، اهميت دارد. دموکراسي انتخاباتي که سال گذشته در عراق برگزار شد و نيز وحدت و يکپارچگي ملي اين کشور در مبارزه با تروريسم بدون دل‌بستن به وعده‌هاي غرب مي‌تواند الگويي موفق از عراق در ميان کشورهاي عربي در مبارزه با تروريسم مداخلات غرب ايجاد کند. ظرفيت‌هاي عراق و ايران در حوزه انرژي از ديگر نکات مطرح در رفتارهاي منطقه‌اي است که مي‌تواند به‌منزله ابزار قدرتي براي جهان اسلام در برابر دشمنان به کار گرفته شود.
به هر تقدير مي‌توان گفت، سفر العبادي به تهران ادامه رويکرد دو کشور براي توسعه مناسبات راهبردي و همه‌جانبه است که در کنار تقويت مناسبات طرفين مي‌تواند دستاوردهاي بسياري در مبارزه با تروريسم در عراق و منطقه و مقابله با فتنه‌انگيزي‌هاي آمريکا در منطقه داشته باشد؛ از جمله نوعی همگرايي که مي‌تواند به‌ الگويي براي ساير کشورهاي منطقه مبدل شود و چنانکه عراق با اعتماد و اطمينان کامل به حسن‌نيت ايران از ظرفيت‌هاي جمهوري اسلامي در مبارزه با تروريسم و رسيدن به پيشرفت و توسعه بهره‌مند شود، ساير همسايگان نيز مي‌توانند با دراز کردن دست دوستي به سمت ايران از ظرفيت‌هاي مذکور براي مقابله با تهديدات تروريستي و به‌ويژه فتنه‌انگيزي‌هاي غرب و صهيونيسم بهره‌ ببرد و براي تحقق صلح و ثبات ابدي در منطقه گام بردارند.

ايران و بانك هسته‌اي
شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، توافقنامه ساخت و عملیاتی‌سازی بانک اورانیوم کم‌غنی‌شده در قزاقستان را تصویب کرد. این بانک شامل ذخیره اورانیوم کم‌غنی‌شده است تا در شرایط خاص، سازوکار تحویل آن به کشورهای عضو فراهم باشد. هر کشور عضو آژانس می‌تواند داوطلبانه در این بانک، سهم داشته باشد.
نكته قابل توجه آن است كه وزارت خارجه آمریکا قویاً حمایت خود را از این اقدام شورای حکام اعلام و سخنرانی باراک اوباما، رئیس‌جمهور این کشور در سال ۲۰۰۹ را یادآوری کرده است که به‌دنبال تشکیل چنین بانکی برای همکاری‌های هسته‌ای صلح‌آمیز بود. شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای که تحت نفوذ آمریکا و قدرت‌های بزرگ قرار دارد، می‌گوید: «این بانک، تأمین سوخت هسته‌ای کشورهای علاقه‌مند به برنامه هسته‌ای را برای تولید برق تضمین می‌کند تا این کشورها خود به تولید این سوخت دست نزنند.»
نكته قابل توجه آنكه بی‌‌بی‌سی در گزارشی در این زمینه می‌گوید: «هدف اصلی این است که حدود ۶۰ کشور در حال توسعه‌ای را که برنامه‌هایی برای استفاده از انرژی هسته‌ای در آینده دارند، متقاعد کنند که لزومی ندارد برای دستیابی به سوخت اتمی از مسیری حرکت کنند که ایران در آن قرار دارد.»
احداث اين بانك هرچند در ظاهر براي كمك به كشورها براي دستيابي به اورانيوم غني‌سازي‌شده است؛ اما در اصل طرحي ازسوي دارندگان توان غني‌سازي (كشورهاي غربي و روسيه و چين) است تا از دستيابي ساير كشورها به دانش غني‌سازي جلوگيري کنند. آنها در اصل به‌دنبال انحصار غني‌سازي و محروم کردن ساير كشورها هستند كه نوع جديدي از استعمار است. با اين طرح، كشورهايي كه وارد باشگاه غني‌سازي نشده‌اند، حق غني‌سازي نداشته و بايد نياز خود را از خارج تأمين كنند. اين امر در كنار درآمد زياد براي غربي‌ها، ابزار فشاري بر كشورهاي نيازمند سوخت مي‌شود.
با توجه به شواهد موجود نشان می‌دهد، يكي از اهداف غرب برای ايجاد چنين بانك سوخت هسته‌اي، اقدام عليه جمهوري اسلامي ايران است، چنانكه اين كشورها تأكيد دارند هرگز ورود ايران به باشگاه هسته‌اي و دارندگان غني‌سازي هسته‌اي را نخواهند پذيرفت. اين امر زماني آشكارتر مي‌شود كه كشورهاي غربي به کرات مي‌گويند، دستيابي ايران به دانش غني‌سازي را نمی‌پذیرند. آنها با اين اقدام، عملاً ايران را از ورود به باشگاه دارندگان غني‌سازي منع كرد؛ لذا با توجه به اجراي طرح احداث بانك اورانيوم كم‌غني‌سازي‌شده، ايران به كنار نهادن تمام فعاليت‌هاي غني‌سازي موظف خواهد شد.
گفتنی است، براساس آنچه غرب از توافق لوزان مطرح می‌کند، ايران به مدت 10 تا 25 سال حق غني‌سازي بيش از 5/3 درصد را ندارد و باید هزاران سانتريفيوژ آن تعطيل شود. با توجه به انحصارطلبي غرب در حوزه غني‌سازي، غرب تلاش دارد تا با طرح بانك هسته‌اي، ايران به صورت خودكار هرگز حق بازگشت به غني‌سازي نه تنها 190 هزار سو(واحد اندازه‌گیری غنی‌سازی)، بلكه حتي حق غني‌سازي 5 و 20 درصد را كه قبلاً به آن دست يافته، نداشته باشد. طرح غرب مبني‌بر راستي‌آزمايي ايران با محوريت عدم غني‌سازي براي بيش از يك دهه را مي‌توان زمينه‌سازي براي محروم‌کردن ايران از غني‌سازي در آينده، به بهانه وجود بانك هسته‌اي و الزام ايران براي تأمين سوخت از آن دانست.
بر اساس این، مي‌توان گفت كه ايجاد بانك اورانيوم (سوخت هسته‌اي) در قزاقستان براي اعضای آژانس، از جمله ايران پيامدهاي منفي بسياري دارد كه ابعاد جديدي از سلطه‌گري غرب را دربر مي‌گيرد. در اين شرايط، صرفاً لغو تحريم‌ها وظيفه و تكليف غرب نیست، بلكه پذيرش حضور ايران در باشگاه دست‌يافتگان به غني‌سازي اورانيوم از وظايف و تكاليف غرب است. مسئله ايران صرفاً لغو تحريم‌ها نيست؛ بلكه گروه 1+5 و آژانس بايد رسماً و كتباً ورود ايران به باشگاه دارندگان توان غني‌سازي آن هم نه صرفاً 5/3 درصد بلكه به‌منزله يكي از اركان غني‌سازي جهان را اعلام کنند. اگر قرار به ايجاد بانک سوخت باشد، ايران در جایگاه كشوري كه دستاوردهاي غني‌سازي بومي بسياري دارد و نيز نقشي كه در مقابله با انحصارطلبي و سلطه‌گري غرب دارد، بايد جایگاهی مهم در اين بانك داشته باشد. پذيرش عضويت ايران به‌منزله تأمين‌كننده سوخت اين بانك، امري مهم و اساسي است؛ چراكه ايران از دارندگان توان غني‌سازي است و لذا باید حق مشاركت در تأمين سوخت اين بانك هسته‌اي براي آن محفوظ نگه داشته شود.

اقتصادى
سعید مهدوی

تداوم چالش‌های اقتصادی در حوزه یورو
در حال حاضر اتحادیه اروپا و حوزه یورو با مشكلات اقتصادي زيادي دست‌وپنجه نرم می‌کنند. شرایط اقتصادی در یونان و روابط این کشور با اعضای اتحادیه اروپا طی ماه‌های گذشته به چالشی برای این اتحادیه تبدیل شده است. یونان اکنون با بحران پرداخت بدهی خود روبه‌رو است و در صورت موفق نشدن در این زمینه، احتمال خروج این کشور از اتحادیه اروپا وجود دارد و همین امر شبهاتی را درباره عملکرد اتحادیه ارزی یورو افزایش داده و خواهد داد.
به‌دنبال مشکلات اقتصادی یونان و همچنين تأثیر منفی عملکرد دولت آن بر اتحادیه اروپا، اخيراً باراک اوباما، رئیس‌جمهوری آمریکا از كشور یونان خواسته تا با وام‌دهندگان خارجی همکاری کند و اصلاحات لازم اقتصادی برای برون‌رفت از بحران مالی و حل اختلافات با وام‌دهندگان را هرچه سریع‌تر به اجرا بگذارد. اتحادیه اروپا و صندوق بین‌المللی پول در سال 2012 میلادی توافق کردند که مبلغ 130 میلیارد یورو برای سه سال، مشروط بر اینکه تمام خواسته‌های آنان (از جمله سیاست‌های شدید ریاضت اقتصادی) به وسیله یونان اجرا شود، در اختیار آتن قرار دهند؛ اما یونان در حال حاضر با مشکل جدی نقدینگی روبه‌رو است و به نظر می‌رسد مذاکراتی که برای حل اختلافات این کشور با اتحادیه اروپا و صندوق بین‌المللی پول برگزار شده نيز به بن‌بست رسیده است.
«ماریو درگی» رئیس کل بانک مرکزی اتحادیه اروپا، اعلام کرد: در حالی که اعضای حوزه یورو درباره بحران اقتصادی سال‌های گذشته، بهبود نسبی اقتصادی را تجربه کرده‌اند، اما شاخص رشد اقتصادی این کشورها در حال حاضر بسیار پایین است. درگی افزود: تورم نیز در اروپا بسیار پایین است که نشانه ضعف اقتصادی است و مردم اروپا از رشد اقتصادی بسیار پایین در این منطقه طی سال‌های اخیر ناامید شده‌اند.
در حال حاضر شاخص بیکاری در حوزه یورو معادل ۳/۱۱ درصد ارزیابی شده است و بر اساس پیش‌بینی‌ها در صورت آغاز رشد اقتصادی مناسب در آینده نزدیک نیز سال‌ها طول خواهد کشید تا کاهش قابل‌توجهی در نرخ بیکاری این کشورها رخ دهد. نرخ بیکاری جوانان در یونان و اسپانیا طی ماه‌های اخیر به 50 درصد افزایش یافته است. نگرانی‌ها در حوزه یورو مربوط به کشورهایی همچون یونان، ایتالیا و فرانسه است که بهبود‌های اخیر اقتصاد اروپا در آنان کمتر مشاهده شده است، همچنین روند اصلاحات ساختاری نیز در آنان نیز به کندی پیش می‌رود.
از سوي ديگر يكي از وعده‌هاي انتخاباتي ديويد كامرون، نخست‌وزير انگليس برگزاري همه‌پرسي براي بررسی مجدد همکاری این کشور با اتحادیه اروپا در سال 2017 بوده كه اخيراً اعلام كرده این همه‌پرسی پیش از موعد مقرر در سال 2016 برگزار می‌شود. این تصمیم انگلیس با مخالفت شدید اعضای اتحادیه اروپا روبه‌رو شده است و به نظر می‌رسد با جدی‌تر شدن برگزاری زودهنگام همه‌پرسی در انگلیس، حوزه یورو با بحران جدیدی علاوه بر بحران بدهی‌های یونان و امکان خروج این کشور از یورو مواجه شده است.
این در حالی است که سال‌های 2013 و 2014 اقتصاد کشور‌های‌های اروپایی نیز فروغی نداشت. از حدود سال 2009 اتحادیه اروپا با بحران افزایش بدهی بانک‌ها و دولت‌های اروپایی روبه‌رو شد و یونان نیز اعلام کرد که کنترل کسری بودجه خود را از دست داده است. یونان، قبرس، ایرلند، پرتغال و همچنین بانک‌های اسپانیا، از سوی دیگر اعضای اتحادیه اروپا مورد حمایت مالی قرار گرفتند تا بتوانند به‌نحوی از فروپاشی حوزه پولی یورو جلوگیری کنند.

حماسه تاریخی یا میتینگ سیاسی؟!
حدود یک ماه پس از اعلام خبر کشف پیکرهای 175 غواص شهید از سوی فرمانده کمیته جست‌وجوی مفقودین، بالاخره شهدا از راه رسیدند. پیش از ورود پیکرهای مطهر این شهیدان به میهن اسلامی و بیان جزئیات بیشتر از کمّ‌وکیف شهادت آنان، انتشار تصاویر آنها، بازتاب‌های وسیعی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به وجود آورد، به‌گونه‌ای که عمق رذالت سربازان صدام، حتی پس از گذشت حدود 30 سال از شهادت این عزیزان، دل هر ایرانی آزاده‌ای را به درد آورد.
همزمانی رجعت پیکرهای مطهر این شهیدان و ۹۵ شهید گمنام دیگر به آغوش ملت با مراحل نهایی مذاکرات گروه مذاکره‌کننده کشورمان با کشورهای ۵+۱ برای رسیدن به توافق جامع و زیاده‌خواهی‌های برخی از اعضا، به‌ویژه آمریکایی‌ها که در آخرین مورد آن موضوع بازدید از مراکز نظامی مطرح شده بود و مخالفت صریح و مکرر فرمانده معظم کل قوا با هرنوع بازدید از مراکز نظامی، فضایی را در جامعه پدید آورد که از چند هفته پیش حرکت‌های اجتماعی در قالب مخالفت با بازدید از مراکز نظامی شکل گرفت و در بسیاری از شهرهای کشور نیز کار به راه‌پیمایی کشید. دور از انتظار نیست که تشییع شهدای غواص که با دستان بسته بازگشتند و شهیدان گمنامی که برای آرامش، امنیت و اقتدار امروز ما نه‌تنها از جان، بلکه از نامِ خود نیز گذشتند، یادآور شجاعت، شهامت و زیر بار ذلت نرفتن فرزندان این ملت در دوران دفاع مقدس خواهد بود و نسیم تازه‌ای در روح و جان ملت آزاده و عزت‌مدار ایران اسلامی خواهد دمید و آنان را در ایستادگی برای رسیدن به اهداف بلند انقلاب اسلامی استوارتر خواهد کرد.
سه‌شنبه گذشته مردم تهران در گرمای شدید هوا از همان اولین ساعات اعلام‌شده در میدان بهارستان و خیابان‌های منتهی به آن گرد هم آمدند و ساعت‌ها منتظر ماندند تا دل‌های خود را به ارواح شهدای غواص و گمنام پیوند بزنند. پیر و جوان، با هر نوع پوشش و طرز تفکر و هر سلیقه سیاسی آمده بودند تا میزبان کسانی باشند که در اوج غربت جان دادند تا ایران و ایرانی بماند و پرچم پرافتخار جمهوری اسلامی در اهتزار باشد. طبیعی بود در چنین تجمع میلیونی و بی‌سابقه‌ای که برای تشییع شهدا پس از 27 سال از پایان جنگ شکل می‌گیرد، حرف‌ها و صداهایی بلند باشد که بر ایستادگی و مقاومت تا پای جان تأکید کند؛ چرا که این مردم می‌خواهند ادامه‌دهندگان راه شهیدانی باشند که ایستادند تا امروز ما روی پاهای خودمان بایستیم.
اما یک روز پس از این حضور و حماسه تاریخی که رهبر فرزانه ملت هم آن را پاس‌داشت، گروه‌های به اصطلاح اصلاح‌طلب و برخی نمایندگان دولت یازدهم که هنوز نتوانسته‌اند این حضور بی‌سابقه را رمزگشایی کنند، با تعابیری چون؛ «میتینگ سیاسی»، «مصادره سیاسی شهدا» و... از آن یاد می‌کنند و به‌گمان خود به چنین رویه‌ای منتقد هستند! اتفاقی که ۹ دی 88 را در اذهان زنده می‌کند، چرا که آن‌موقع هم برخی‌ها تلاش کردند تا حماسه میلیونی مردم را به نام حمایت از گروه سیاسی خاص، کم‌ارزش جلوه دهند! شبیه چنین صدایی را از آن سوی مرزها و از شبکه‌هایی چون؛ بی‌بی‌سی می‌توان شنید که البته بر آنها حرجی نیست چرا که مأموریت آنها این است که از هر بهانه‌ای برای اختلاف‌افکنی در کشور ایران استفاده کنند. اما چرا جریان‌های سیاسی داخلی به‌ویژه برخی دولتی‌ها از بعضی شعارها برآشفته‌اند؟ چرا مخالفت با توافقی که حقوق ملت را نادیده بگیرد، یا اقداماتی که سبب تضعیف اقتدار نظام شود، عده‌ای را ناراحت می‌کند؟
شک نداریم که به تعبیر پیر و مرادمان، این حضور «یکی از به‌یاد ماندنی‌ترین حوادث انقلاب» بود و از «بشارت‌های تردیدناپذیر پروردگار» در «لحظه‌های نیاز این ملت خداجوی» به حساب می‌آید و شایسته نیست که گروه‌ها و کسانی که برای رسیدن به اهداف خود برنامه‌هایی داشته‌اند، با بی‌انصافی، میزبانی شایسته مردم از شهدا را سیاسی جلوه بدهند و بخواهند از ارزش آن بکاهند.  

تاریخ سیاست خارجی آمریکا ـ ۲۸
مصادیق حیات‌بخش به ریاست‌جمهوری امپراتورمآبانه-2
حسن خدادی

۴ـ اقدامات پنهانی و محرمانه رؤسای جمهور
اقدامات پنهانی و محرمانه رؤسای جمهور در آمریکا هم یکی دیگر از شیوه‌های نادیده گرفتن نقش و صلاحیت کنگره در عرصه سیاست خارجی از سوی کاخ سفید محسوب می‌شود. برای نمونه، درباره اقدامات پنهانی و محرمانه می‌توان گفت که رویکردهای رؤسای جمهور آمریکا درباره کوبا و عراق از بارزترین نمونه‌های نادیده گرفتن عقاید، صلاحیت و نقش کنگره در عرصه سیاست خارجی است. ضمن آنکه رویکرد دولت رونالد ریگان در ماجرای ایران ـ کنترا در سال‌های ۱۹۸۵-۱۹۸۶ در همین راستا اهمیت خاصی دارد.
الف‌ـ اقدامات پنهانی و محرمانه دولت آیزنهاور و کندی
دولت آیزنهاور (۱۹۶۰ـ ۱۹۵۳) موافقت اولیه خود را با طرح سیا برای حمایت از تهاجم به کوبا از سوی پناهندگان کوبایی در سال ۱۹۶۰ به‌منظور سرنگونی فیدل کاسترو، رهبر انقلابی کوبا اعلام داشت. آیزنهاور این موافقت را بدون انجام مشورت با کنگره اعلام کرد و اوایل سال ۱۹۶۱، جان‌‌اف کندی، خلف وی نیز تصمیم گرفت که بدون مشورت با کنگره، این طرح را پیش ببرد. یک‌سال‌ونیم بعد در پاییز ۱۹۶۲، کندی و مشاوران وی، مذاکراتی سرّی برای تمهید پاسخ مناسب به استقرار موشک‌های روسی در کوبا انجام دادند. کندی بدون مشورت با اعضای کنگره تصمیم گرفت محاصره دریایی کوبا را عملی کند. وی تنها چند ساعت پیش از ظاهر شدن بر صحنه تلویزیون، شمار اندکی از اعضای کنگره را از تصمیم خود آگاه کرد.
ب‌ـ اقدامات پنهانی و محرمانه دولت ریگان
رویکرد رونالد ریگان و جرج بوش(۱۹۹۲ـ ۱۹۸۹) رؤسای جمهور وقت آمریکا در برابر صدام‌حسین در طول بیش از یک دهه و تا زمان حمله عراق به کویت در سال ۱۹۹۰ نه‌تنها نمونه بارز سوءاستفاده رؤسای جمهور از قدرت در راهبری سیاست خارجی است، بلکه همچنین مورد برجسته‌ای از نادیده گرفتن عقاید و توصیه‌های کنگره در برابر رژیم عراق محسوب می‌شود. لسلی گب، تحلیلگر مسائل سیاسی آمریکا در تشریح این وضع اظهار داشته است: «این وضعیت ماجرای فریبکاری و واقع‌گرایی است که به بیراهه رفته و دچار سهل‌انگار‌ی‌ها و بی‌توجهی‌های فاحش گردیده است.» در سال ۱۹۸۴ ریگان یک دستورالعمل خیلی سرّی را امضا کرد که مقامات ذی‌ربط آمریکایی آن را این‌گونه تفسیر کردند: «هر کار و هر اقدامی که برای کمک به عراق در جنگ علیه ایران لازم است، انجام دهید.» این در حالی است که صدام جنگ با ایران را آغاز کرده بود و آمریکا، عراق را از حمایت‌های گسترده خود در طول مناقشه با ایران برخوردار ساخته بود. در واقع، این نظر که آمریکا باید به عراق در جایگاه یک شریک ژئوپلیتیک بنگرد در دهه ۱۹۸۰ در واشنگتن تقویت شد. دولت آمریکا با آگاهی از اینکه عراق جنگ را علیه ایران در سپتامبر ۱۹۸۰ آغاز کرد، به عراق اطمینان داد که کشور پیروز در جنگ خواهد بود و در جایگاه یک قدرت برتر اقتصادی و نظامی از جنگ سر برون خواهد آورد. در سال ۱۹۸۲ وزارت خارجه آمریکا نام عراق را از فهرست کشورهای حامی تروریسم حذف کرد تا این کشور بتواند حائز شرایط استفاده از کمک‌های خارجی و اعتبارات آمریکا شود. در سال ۱۹۸۴ روابط سیاسی کامل میان بغداد و واشنگتن(که در سال‌های آخر دهه ۱۹۵۰ پس از پیوستن عراق به اردوگاه بلوک شرق گسسته شده بود) برقرار شد و کاخ سفید متحدان خود را به فروش تسلیحات متعارف به عراق و اعطای تجهیزات دارای فناوری پیشرفته به این کشور تشویق کرد. این کمک‌ها صدام را قادر به توسعه توانمندی‌های گسترش موشک‌های بالستیک و سلاح‌های شیمیایی و هسته‌ای کرد. این واقعیت که دولت آمریکا به عراق به‌منزله وزنه تعادل در برابر ایران می‌نگریست در واکنش ملایم کاخ سفید در قضیه شلیک موشک از یک هواپیمای جنگی عراقی به ناو آمریکایی استارک(که به کشته‌شدن ۳۷ نظامی آمریکایی منجر شد) کاملاً نمایان گردید.
تلاش دولت ریگان برای پیشبرد سیاست‌های مورد نظر خود در حوزه سیاست خارجی، بدون نظارت کنگره به قضیه روابط با عراق و حمایت از تهاجم عراق به ایران محدود نمی‌شود. ماجرای «ایران ـ کنترا» نقطه عطف دیگری در فرایند سوءاستفاده‌های کاخ سفید از «اقدامات پنهانی و محرمانه» برای راهبری سیاست خارجی ـ بدون مشورت و همفکری با کنگره ـ محسوب می‌شود. در واقع، حساسیت‌هایی که در دهه ۱۹۷۰ به دلیل اقدامات غیرقانونی سازمان مرکزی اطلاعات آمریکا(سیا) در انجام کودتا در شیلی و با افشای یک سلسله از دیگر مداخله‌ها و اقدامات پنهانی و محرمانه سیا در برخی کشورهای دیگر مانند افغانستان، کوبا و لیبی تشدید شده بود، در اثر ماجرای کنترا به اوج خود رسید و کنگره را بیش از پیش بر نظارت دقیق‌تر بر فعالیت‌های قوه مجریه در عرصه سیاست خارجی مصمم کرد. در سوم نوامبر سال ۱۹۸۶ هفته‌نامه لبنانی الشراع از انجام یک معامله پنهانی فروش تسلیحات پیچیده آمریکایی به ایران در ازای آزادی گروگان‌های آمریکایی در لبنان خبر داد؛ معامله‌ای که برخی از کارکنان کاخ سفید در آن دست داشتند و پول ناشی از فروش این تسلیحات نیز صرف حمایت از نیروهای کنترا(که علیه دولت مرکزی نیکاراگوئه می‌جنگیدند) شد. افشای این خبر، جنجال بی‌سابقه‌ای را در هیئت حاکمه آمریکا ایجاد کرد و کنگره را به انجام تحقیقات گسترده مستقل و برگزاری جلسات استماع در این زمینه وادار ساخت. این تحقیقات و پیگیری‌ها بر محور تعیین نقش قوه مجریه در نقض متمم بولاند Amendment Boland که از سوی کنگره درباره چگونگی کمک به نیروهای کنترا به تصویب رسیده بود متمرکز شد. نتیجه تحقیقات و پیگیری‌های کنگره اگرچه رونالد ریگان، رئیس‌جمهور وقت را در این ماجرا مقصر نشناخت، اما از وی به‌سبب سهل‌انگاری در مدیریت امور، از جمله در راهبری اقدامات محرمانه و پنهانی، انتقاد کرد. با این همه، ریگان نیز در مقام دفاع از عملکرد خود تأکید کرد که مفاد اصلاحیه بولاند را نقض نکرده و همچنین تصریح کرد که کنگره نمی‌تواند آزادی عمل او را در عرصه سیاست خارجی محدود کند.
ج‌ـ اقدامات پنهانی و محرمانه دولت بوش پدر
جرج بوش پس از آغاز دوران زمامداری خود رویکرد دولت ریگان را در برابر عراق ادامه داد. بوش در ۲۶ نوامبر ۱۹۸۹ دستورالعمل سرّی شورای امنیت ملی آمریکا را امضا کرد که براساس آن ایالات متحده می‌بایست روابط خود را با عراق بهبود و گسترش بخشد. جرج بوش قماری را که ریگان(با این توجیه که عراق به یک قدرت فائقه در منطقه تبدیل شده) آغاز کرد، تداوم بخشید. در نخستین سال ریاست‌جمهوری وی حجم روابط بازرگانی میان عراق و آمریکا به ۶/۳ میلیارد دلار رسید و این در حالی بود که دولت بوش در برابر فشارهای کنگره برای تجدیدنظر در این روابط ـ به دلیل کاربرد سلاح‌های شیمیایی از سوی صدام علیه اکراد ـ مقاومت کرد و حتی بوش در ژانویه ۱۹۹۰ فرمان اجرایی را امضا کرد که در آن تأکید شده بود قطع اعطای وام و اعتبار از سوی بانک صادرات و واردات آمریکا به عراق، مغایر با منافع ملی آمریکا است. در واقع، هم ریگان و هم بوش به این امر که صدام حامی تروریسم است و به جنون خودبزرگ‌بینی دچار شده واقف بودند و سازمان سیا، گزارش‌های روشنی درباره نسل‌کشی اکراد به‌دست صدام از جمله با به‌کار بردن سلاح‌های شیمیایی در اختیار بوش قرار داده بود. با این همه، این گزارش‌ها تغییری در سیاست‌های دولت آمریکا در جهت حمایت از عراق ایجاد نکرد. جرج بوش بعدها تصدیق کرد که تلاشش برای سرمایه‌گذاری بر روی صدام‌حسین به‌نحو ملالت‌انگیزی نافرجام ماند. حمایت‌های آمریکا از عراق حتی تا پیش از حمله نظامی تمام‌عیار صدام به کویت تداوم یافت و نبود سیاست منسجم دولتمردان آمریکایی در برابر تهدیدات عراق، منطقه را در بحران دیگری غوطه‌ور ساخت. آوریل ۱۹۹۰ تهدید صدام علیه رژیم صهیونیستی متضمن نابودی نیمی از سرزمین‌های اشغالی با تسلیحات شیمیایی عراق در صورت تجدید جنگ میان اعراب و صهیونیست‌ها روابط بغداد و واشنگتن را برای مدتی کوتاه تیره ساخت. این‌بار لابی عراق در کنگره برای بهبود دوباره روابط پیش‌قدم شد و رابرت دال، سناتور وقت جمهوریخواه در رأس هیئتی به بغداد سفر کرد و به مقامات عراقی اطمینان داد که رئیس‌جمهور آمریکا به حفظ روابط دوستانه با عراق مصمم است. در ژوئیه ۱۹۹۰ و در پی تهدید نظامی جدی و آشکار کویت از سوی صدام، واشنگتن پیام‌های ضد و نقیضی به بغداد ارسال کرد. نخست دیک چنی، وزیر دفاع وقت آمریکا تعهدات آمریکا به کویت را در طول جنگ عراق و ایران ـ برای دفاع از کویت ـ همچنان معتبر دانست و در ۲۳ ژوئیه ۱۹۹۰ کشتی‌های جنگی آمریکا دستور تمهید مانور مشترکی با نیروهای نظامی امارات عربی متحده را دریافت کردند. در همین اثنا، یعنی در ۲۴ ژوئیه ۱۹۹۰ سخنگوی وزارت خارجه آمریکا به خبرنگاران گفت که این کشور هیچ معاهده دفاعی با کویت ندارد. آپریل گلاسپی، سفیر وقت آمریکا در عراق نیز در ملاقاتی با صدام‌حسین در بغداد پس از شنیدن گلایه‌های صدام درباره کویت، از جانب جیمز بیکر، وزیر خارجه وقت آمریکا به وی اطمینان داد که آمریکا درباره مناقشات کشورهای عربی با یکدیگر از جمله اختلافات میان کویت و عراق نظر خاصی ندارد. گفته می‌شود که این موضع‌گیری سفیر آمریکا، آخرین تردیدهای صدام‌حسین در حمله به کویت را برطرف کرد. چرخش یکباره در سیاست‌های آمریکا در برابر عراق پس از تهاجم نیروهای عراقی به کویت که نمودار شکست سیاست‌های گذشته آمریکا در این زمینه بود، از مصادیق بارز و روشن کارکرد ضعیف دستگاه دیپلماسی آمریکا در مناطق حساسی همچون خلیج‌فارس است.

۵ـ اجرا نکردن مصوبه اختیارات جنگی کنگره
به هر روی، فهرست سوءاستفاده رؤسای جمهور از قدرت در راهبری سیاست خارجی آمریکا و کم‌اعتنایی و حتی بی‌اعتنایی به نقش کنگره در این‌زمینه با نمونه‌های اشاره‌شده، پایان نمی‌یابد. بررسی مصوبه مورخ هفتم نوامبر سال ۱۹۷۳ کنگره پیرامون «اختیارات جنگی» که با وجود وتوی ریچارد نیکسون، رئیس‌جمهور وقت به تصویب رسید، ابعاد دیگری از پیگیری چنین رویکردی از سوی رؤسای جمهور آمریکا را روشن می‌سازد. مصوبه مزبور که برآیند واکنش کنگره به طولانی شدن جنگ در ویتنام و خدشه‌دار شدن اعتبار آمریکا در صحنه جهانی در اثر سوءاستفاده‌های مکرر و گسترده رؤسای جمهور وقت آمریکا از اختیارات خود در زمینه درگیر کردن نیروهای مسلح آمریکا در جنگ‌های ماورای بحار بود، مقرر می‌کند که رئیس‌جمهور تنها در سه حالت می‌تواند نیروهای آمریکایی را درگیر عملیات نظامی نماید: ۱ـ اعلان جنگ از سوی کنگره ۲ـ اعطای مجوزهای ویژه از سوی کنگره ۳ـ‌ ایجاد وضعیت اضطراری ملی در اثر حمله به آمریکا یا نیروهای مسلح این کشور. بر پایه این مصوبه، رئیس‌جمهور باید درگیر شدن نیروهای آمریکایی در مخاصمات را ظرف ۴۸ ساعت به کنگره گزارش کند. رئیس‌جمهور همچنین باید ظرف ۶۰ روز(در وضعیت ویژه و دشوار ظرف ۹۰ روز) این نیروها را از صحنه عملیات خارج کند، مگر آنکه کنگره مجوز لازم را برای تداوم حضور آنان در صحنه عملیات صادر کند. علاوه‌بر این، از رئیس‌جمهور خواسته شده که درباره وضعیت‌هایی که متضمن این‌گونه درگیری نیروهای آمریکایی است با کنگره مشورت کند. همان‌گونه که رابرت کاتزمن، پژوهشگر سیاست‌های آمریکا استدلال کرده، مصوبه اختیارات جنگی، تلاشی از سوی کنگره برای جلوگیری از سوق دادن تدریجی کشور به ورطه جنگ از سوی رؤسای جمهور، بدون کسب مجوز رسمی کنگره بوده است. هدف این مصوبه، تضمین اعمال قضاوت و تصمیم‌گیری مشترک کنگره و رئیس‌جمهور در موارد به‌کارگیری نیروهای آمریکایی است. مواد کلیدی این قانون رئیس‌جمهور را به مشورت با کنگره، پیش از درگیر کردن نیروهای آمریکایی در مخاصمات یا وضعیت‌هایی که به‌روشنی متضمن درگیری قریب‌الوقوع نیروهای آمریکایی در مخاصمات است ملزم می‌کند. تصویب این قانون، نشانگر چرخش پاندول‌وار ناخشنودی کنگره از «ریاست‌جمهوری امپراتورمآبانه» بود که کنگره را از حق اعلان جنگ محروم کرده بود. با این‌همه، باید توجه کرد که تاریخ روابط قوای مجریه و مقننه آمریکا پیرامون استفاده از نیروهای مسلح این کشور از هنگام تصویب مصوبه مزبور، تفاوت چندانی با سال‌های پیش از آن نداشته است. رؤسای جمهور آمریکا همچنان به ابتکار خود، نیروهای مسلح آمریکا را در مخاصمات درگیر ساخته و اغلب این موارد نیز بدون مشورت با کنگره پیش از درگیر کردن نیروها و بدون اشاره به بند مربوطه این مصوبه که خارج ساختن نیروها را ظرف ۶۰ روز مقدر داشته، صورت گرفته است.
اقدامات نظامی آمریکا در لبنان در سال‌های ۱۹۸۳ـ۱۹۸۲ و گرانادا در سال ۱۹۸۳ دقیقاً مغایر با نص و روح این مصوبه بود. رونالد ریگان این اقدامات را سازگار با مفاد مصوبه مزبور خواند و بر این نکته تأکید کرد که مصوبه اختیارات جنگی، فاقد وجاهت لازم از نظر مفاد قانون اساسی آمریکا است. بنابراین، کارآیی این مصوبه به‌منزله ابزاری نزد کنگره برای اعمال نظارت بر اقدامات نظامی ناشی از ابتکار رئیس‌جمهور،‌ نامعلوم و مبهم است. جرالد فورد، جیمی کارتر،‌ رونالد ریگان و جرج بوش، رؤسای جمهور وقت آمریکا در دوران خدمت خود و تا پایان سال ۱۹۹۱ بیش از ۲۴ اقدام نظامی را به کنگره گزارش کردند، اما تنها در یک مورد، یعنی عملیات نجات مایاگوی(مایاگوی یکی کشتی بازرگانی بود که با قایق‌های مسلح کامبوج در سال ۱۹۷۵ توقیف شده بود) مفاد خروج نیروهای آمریکایی، ۶۰ روز پس از شروع درگیری رعایت شد. در واقع، از هنگام تصویب مصوبه فوق، کلیه رؤسای جمهور آمریکا این مصوبه را به‌مثابه رخنه‌ای خلاف قانون اساسی به حوزه اختیارات خود نگریسته‌اند و گزارش‌های آنها به کنگره درباره اقدامات نظامی به‌نحوی تنظیم شده که هیچ‌گونه وجاهت قانونی برای قطعنامه مذبور قائل نشوند. از سویی، کنگره نیز به دلیل پیامدهای مختلف ناشی از رویارویی مستقیم با رئیس‌جمهور تمایلی به استفاده از اختیاراتش تحت این مصوبه برای اجبار رئیس‌جمهور به اجرای شرط خروج نیروهای آمریکایی ظرف ۶۰ روز مورد اشاره نداشته است. در عین حال، رؤسای جمهور از به رسمیت شناختن مصوبه امتناع کرده‌اند، اما مفاد آن درباره گزارش اقدامات نظامی به کنگره را به‌منظور دوری از بروز بحران قانون اساسی و یا مداخله دیوان عالی در این زمینه رعایت کرده‌اند.
به‌طور خلاصه، اقدامات رؤسای جمهور آمریکا در لبنان، گرانادا و دیگر موارد مشابه مؤید این امر است که رؤسای جمهور این کشور هیچ‌گونه وجاهت قانونی برای مصوبه اختیارات جنگی قایل نشده‌اند. واقع امر آن است که از هنگام ریاست‌جمهوری ریچارد نیکسون (۱۹۷۴ـ ۱۹۶۹) رؤسای جمهور آمریکا مصوبه اختیارات جنگی را به‌عنوان اقدامی مغایر با قانون اساسی این کشور تلقی کرده و از پیروی آن خودداری کرده‌اند. برخی از پژوهشگران معتقدند که مصوبه اختیارات جنگی ضعف‌های بسیاری داشته و زمینه را برای نادیده گرفتن آن از طرف رؤسای جمهور هموار می‌کند. برای نمونه، روشن نیست که رئیس‌جمهور دقیقاً باید با چه کسی درباره مبادرت احتمالی به اقدام نظامی مشورت کند؛ کلیه اعضای کنگره،‌ رهبران احزاب و یا رؤسای کمیته‌های مربوطه؟ واژه مخاصمات نیز بسیار مبهم بوده و به نحوی رئیس‌جمهور را به پنهان‌کاری دعوت می‌کند. نورمن توماس، تحلیلگر مسائل سیاسی در این‌باره معتقد است که اثر مصوبه اختیارات جنگی بر نقش قانونی رئیس‌جمهور و کنگره در فرآیند تصمیم‌گیری درباره جنگ و صلح مبهم و نامشخص است. در خوش‌بینانه‌ترین ارزیابی، این مصوبه،‌ پیروزی نمادینی برای کنگره محسوب شده و این پیام را به قوه مجریه می‌دهد که دیگر ایجاد تعهدات نظامی پایدار در خارج از کشور از سوی رئیس‌جمهور بدون موافقت و برخورداری از حمایت گسترده کنگره، مقدور نخواهد بود. به هر روی، این قانون در عرصه عمل فاقد کارآیی مورد نظر کنگره بوده است. رؤسای جمهور نه به شکلی ماهوی و بامعنا در پی مشورت با کنگره بوده و نه درصدد تمهید رجوع و تمسک به مفاد این مصوبه برآمده‌اند. برعکس، آنها در پی دور زدن این قانون بوده‌اند. ناکامی و عدم موفقیت این مصوبه در ایجاد تعادلی قابل قبول میان مسئولیت‌ها و منافع رؤسای جمهور و کنگره، برخی از پژوهشگران را متقاعد به اصلاح مصوبه مذبور کرده است. با این حال، باید توجه کرد که رویکرد رؤسای جمهور پیش از تصویب مصوبه اختیارات جنگی نشان داده که مشکل از نبود هنجارها و رویه‌های کافی و وافی برای راهبری روابط دو قوه مجریه و مقننه در زمینه امور مربوط به سیاست خارجی نشئت نمی‌گیرد. واقع امر ـ همان‌گونه که گریگوری ترومن، یکی از اندیشمندان آمریکایی استدلال نموده ـ آن است که هنجارها و رویه‌های لازم در این‌باره وجود دارد. مشکل رویکرد رؤسای جمهور آمریکا در جهت دور زدن الزامات رسمی در عرصه تصمیم‌گیری‌های مربوط به سیاست خارجی است. در حقیقت، اگر رؤسای جمهور مصمم به انجام عملی نامعقول و غیرمتعارف باشند راه انجام آن را خواهند یافت.
بنابراین، می‌توان از مقاله پیش رو نتیجه گرفت که رؤسای جمهور ایالات متحده برای حیات بخشیدن به «ریاست‌جمهوری امپراتورمآبانه» به‌منظور نادیده گرفتن کنگره در تصمیم‌گیری‌های عرصه سیاست خارجی به شیوه‌ها و سیاست‌هایی از جمله سخنوری، قراردادهای اجرایی، امتیازات عملی و عملیاتی مالی، اقدامات پنهانی و محرمانه و در نهایت به نادیده گرفتن مصوبه اختیارات جنگی متوسل می‌شوند و از طریق این پنج روش سعی در کم‌رنگ کردن و نادیده گرفتن نقش کنگره در عرصه سیاست خارجی می‌دارند

نیم نگاه
فتح الله پریشان

غواصان پیامی آورده‌اند!
هفته گذشته سرانجام انتظارها برای تشییع پیکر ۲۷۰ شهید غواص و گمنام که ۲۸ اردیبهشت از مرز شلمچه وارد خاک کشورمان شده بودند، به پایان رسید. غواصان و ۹۵ شهید گمنامی که به دلیل نام‌آوری غواصان دست‌بسته زنده‌به‌گور شده، مجدداً گمنامی را پیشه کردند و این دفعه به شط که نه، به اقیانوس مواج عشق، اشک و افتخار ملت ایران زدند و قهرمانانه از بهارستان تا بهشت معراج شهدا تشییع شدند. این تشییع باشکوه عاشقانه‌های معنوی و پیام‌های سیاسی بی‌شماری را مخابره کرد، اما پیش از پرداختن به بخشی از این پیام‌ها که موضوع این سطور است، می‌خواهم به نکته‌ای دلی از معجزه حضور شهدا، این گواهان دیروز، امروز و فردای‌مان اشاره کنم و آن، باورآوری مجدد و مکرر به بیان و بنان قرآن درباره حیات داشتن شهداست. اگر امثال من دیرباور به سختی رمز و راز این سخن بهشتی و معنوی را درک می‌کردیم و از تفسیر و فهم آن عاجز بودیم، به مدد حضور شهدا و مرور چگونگی این حضور از حیث موقعیت زمانی و شرایط فرهنگی و سیاسی کشور در زمان فعلی دقت کنیم، ملاحظه خواهیم کرد که این شهدا و شهدای گمنامی که در سال‌های گذشته تشییع شده‌اند، همگی آفتاب وجودشان زمانی به ما و زمانه و زمینه فرهنگی و اجتماعی ما تابیده است که هم مشکلات و معضلات فراوان داشته‌ایم و هم به نوعی درگیر پرونده‌های بزرگی در حوزه سیاسی داخلی و خارجی بوده‌ایم. بزرگ‌ترین این مشکلات، فراموشی راه و یاد شهدا بوده است. اهداف و انگیزه‌هایی مجال صدرنشینی ‌در سبد مصرف و گاه سیاست‌گذاری‌های کشور را داشته است که زاویه پرناشدنی با اهداف و انگیزه‌های شهدای نظام، انقلاب، هسته‌ای و شهدای گمنام و غواص داشته است؛ لذا آنها زنده‌اند و ناظر حال ما و گمنامان شهدا که نام و نشان در گمنامی می‌جستند با دیدن حال زار ما آمدند به کمک ما تا راه را گم نکنیم. شهدای غواص با دستان بسته آمدند، ولی پیام آوردند که نباید اصحاب حکومت دینی در برابر انصار و اعوان ظلم و کفر دسته بسته باشند و فراموش کنند که برای اقتدار و عزت امروز ایران اسلامی هزینه‌های زیادی از جمله صدها هزار شهید از جنس این شهدا که بهترین‌ها بودند صرف شده است و این اقتدار، واقعی است، نه آرزوی پیوستن به قطار توسعه جهانی که به‌سرعت از ایستگاه‌های بسیاری نظیر معنویت، میراث انسانیت، گرمابخشی خانواده و... عبور کرده به سراب خشونت، ترویج بی‌حرمتی به انسان، بی‌دینی، ظلم و... می‌رسد.
پیام شهدا و تشییع معنادار و پرشکوه مردم در گرمای آفتاب و در اوضاع سیاسی روز این است که ایران که در اوج اقتدار است، اما اگر شرایط ایجاب کند با دستان بسته نیز باید در برابر دشمنان طغیان کرد، باید بن‌بست‌ها را شکست و دشمن را به خاک مذلت نشاند؛ چرا که دین ما، فرهنگ ما و آیین انسانیت ما چنین در طول تاریخ بالنده شده و سرووار امروز به‌دست ما رسیده است. دوره جنگ تحمیلی که ایران اسلامی با نظامی نوپا در مقابل دنیای ظلم، سلطه، ثروت و رسانه ایستاد، در پیشانی تاریخ ماست. ایستادگی بر اصول اسلامی و فرهنگ و ارزش‌های متعالی در دوران جنگ نرم و تهاجم همه‌جانبه فرهنگی و استحاله سیاسی در جلو چشم ماست که توانستیم به مدد پایمردی بر داشته‌های درونی و تقویت ساختار قدرت داخلی ایستادگی کنیم. به عبارت دیگر، راهی که شهدا برای ما باز کردند به ما می‌گوید مقاومت و ایستادگی بر اصول و بنیادهای گفتمان انقلاب اسلامی مطمئن‌ترین و تنها راه موفقیت است.

دریچه
گردآوری: اکبرکريمی

صبح صادق هولوکاست انگلیس علیه ایرانیان را بررسی می کند(72)

عوامل مؤثر بر رویکرد سکولاریستی روشنفکران داخلی
در شماره گذشته به روند سکولاریزه‌شدن برخی از روشنفکران داخلی از جمله اعضای حلقه کیان و درباره چرایی آن به ادعای برخی از آنها با عنوان اشکال در سیستم آموزشی کشور نظیر متون درسی رشته‌های علوم انسانی و استادان مربوطه اشاره شد. این در حالی است که خیل عظیمی از دانش‌آموختگان دانشگاه­های کشور که در رشته‌های علوم سیاسی و جامعه‌شناسی و ... تحصیل کرده­اند، بر تلفیق دین و سیاست تأکید دارند.
در این شماره، ضمن تأکید مجدد بر تأثیرگذاری عوامل زیادی در شکل‌گیری سکولاریسم در بخشی از نیروهای روشنفکر پس از انقلاب اسلامی، از باب نمونه به دو عامل بیرونی و درونی اشاره می­شود:

الف) تلاش غرب برای سکولاریزه‌کردن جوامع اسلامی
فرایند سکولاریزاسیون در نظام جمهوری اسلامی پروژه­ای کاملاً سرّی بوده که از سوی ایالات متحده تحت عنوان «جنگ­های علم» طراحی شده است. در 24 دی 1361 ویلیام کیسی، رئیس وقت سازمان اطلاعاتی آمریکا این طرح را تهیه کرد و تحت عنوان «فرمان سرّی ابلاغ راهکارهای امنیت ملی شماره 77» به امضای رئیس‌جمهور این کشور رسید (www. Fas. Org. offdocs/nsbb-077.htm).
اجرای طرح امنیتی رونالد ریگان به تصویب یک لایحه در کنگره آمریکا نیاز داشت که در روز 2 آذر 1362 این کار صورت گرفت و به موجب آن بنیاد اعانه ملی برای دموکراسی تأسیس شد. در این مقطع اوضاع روشنفکری در ایران متلاطم بود و سکولارها از فقدان انسجام تشکیلاتی رنج می‌بردند، اما رگه‌هایی از یک کوشش مستمر برای راه‌اندازی کارزارهای ایدئولوژیک علیه جمهوری اسلامی به چشم می‌خورد.
نخستین گام در این مسیر با ترجمه آثاری از هانا آرنت، اریش فروم، آیزایا برلین، کولاکوفسکی، ریمون آرون، ازسوی مترجمان مشهور ایران برداشته شد که متعلق به اردوگاه­های متفاوتی بودند، اما سرانجام در اشاعه گفتمان لیبرال‌سرمایه‌داری در ایران به نقطه اشتراک رسیدند و کم‌کم نطفه ماجرایی پیچیده بسته می‌شود که یک سویش به پاتوق‌های مترجمان روشنفکران سکولار ایرانی می‌رسید و سوی دیگر آن به کاخ سفید؛ کاخی که رونالد ریگان همداستان با جان‌اف‌کندی آن را کافه­ای برای روشنفکران دانست. (پیام فضلی‌نژاد، ارتش سری روشنفکران، فروردین91، ص 138)
رفته‌رفته زمینه‌های جنگ علم به طور وسیع در ایران فراهم شد و همزمان با آن «تیموتی گابریل­اش» نظریه جدیدی را درباره نسبت علوم سیاسی با اصلاحات سکولار ارائه کرد و پروفسور جان­کین نظریه‌پرداز MI6، زیرساخت‌های جامعه مدنی را ارائه کرد که به پروژه اصلی روشنفکران سکولار ایران بدل شد.
با روی کارآمدن دولت سازندگی، نیروهای سکولار ایرانی به تجدید ساختار خود پرداختند و میدان برای گسترش علوم انسانی سکولار آماده­تر شد. در این زمینه ماهنامه «ارغوان» چاپ تهران در گفت‌وگو با «چنگیز پهلوان»، از قول وی نوشت: «باید کتاب­های بنیادی سیاسی بتوانند در کندوکاوهای خود نظام سیاسی را زیر سؤال ببرند و درباره مشروعیت نظام به بحث بپردازند.» (چنگیز پهلوان، کتاب و سیاست، ماهنامه ارغوان، شماره 3و4، ص9)
آنچه در این میان حائز اهمیت فراوان است نقش گروه‌های اپوزیسیون خارج از کشور است که با امیدواری زیاد برای کمک به همفکران خویش عازم ایران می‌شوند. منوچهر گنجی، وزیر آموزش و پرورش دولت هویدا که توانسته بود به مدد رابطه دوستانه­اش با سازمان سیا در جایگاه رهبری جبهه نجات ملی به جای علی امینی بنشیند، در توصیه به اپوزیسیون خارج‌نشین می‌گوید: «ایرانیان مقیم خارج از کشور وظیفه دارند تا آنجا که می‌توانند به ایران بازگردند و در همه جا کفه عناصر مخالف با حکومت اسلامی را سنگین­تر سازند. نفس حضور عناصر ملی و درس‌خوانده در دستگاه­های جمهوری اسلامی به مبارزه برای تغییر شکل و سرنگونی آن کمک می‌کند.» (منوچهر گنجی، راهنمای پیکار (فرانسه: انتشارات درفش کاویانی، آبان 1368)، ص15)
از سال­های آغازین دهه 70 قطار بازگشت به کشور به راه افتاد و چهره‌های سکولاری چون داریوش آشوری، داریوش شایگان، احمد انواری، رامین جهانبگلو، محمدتقی مدرسی و ... به همراه برخی از مقامات رژیم طاغوت از جمله بزرگ نادرزاده، منوچهر شاهقلی، علی­نقی کنی، محمد سام، منوچهر کلالی، بهمن بهزادی، مهین نمازی (رفیقه شاه)، پوران خاتم و ... بر آن سوار شدند تا در ایستگاه تهران پیاده شده و در راستای پیشنهاد فرهنگ فرهی (رئیس انجمن شهر تهران در عصر پهلوی) مبنی بر «ائتلاف سکولارها و مسلمانان میانه‌رو» گام بردارند.
یکی از این جلسات ائتلاف مسلمانان میانه­رو با روشنفکران دینی «حلقه کیان» با محوریت عبدالکریم سروش بود که از پاییز سال 1370 با حضور محمدمجتهد شبستری، محسن سازگارا، محسن کدیور، ماشاءالله شمس‌الواعظین، رضا تهرانی، آرش نراقی، ابراهیم خلیفه‌سلطانی، علیرضا جلایی‌پور، حسین‌علی قاضیان، مراد فرهادپور، سیدمرتضی مردی‌ها، محسن امین‌زاده، عباس عبدی، محمدرضا تاجیک، علیرضا علوی‌تبار، علی ربیعی و.... برگزار می‌شد.
به موازات سیر بازگشت اپوزیسیون خارج‌نشین به ایران، روند اعزام دانشجویان بچه‌مسلمانی که از منظر غرب ویژگی مشترک آن‌ها اعتدال بود و البته در مراکز حساس و مدیریتی نقش‌آفرین بودند، از مدت‌ها پیش به راه افتاده بود تا چهره‌هایی چون سروش در زمینه فلسفه علم از کالج چلسی لندن، حسین بشیریه دکترای تئوری سیاسی از دانشگاه لیورپول، محمدرضا تاجیک در زمینه تحلیل گفتمانی از دانشگاه اسکس، علیرضا جلایی‌پور و ... به تحصیل علم پرداخته و مدارج عالیه را طی کنند.
در نتیجه این آمدوشدها و تشکیل جلساتی چون حلقه کیان، آیین و نشست‌های مشترکی که در مرکز مطالعات ریاست جمهوری میان سکولارها و مسلمانان میانه‌رو برگزار می‌شد، پروژه سکولاریزاسیون غرب به بار نشست و گروه‌های سیاسی درون نظام با پذیرش سکولاریسم به اپوزیسیون اعتقادی نظام تبدیل شدند.
حسین بشیریه یکی از استادان سکولار این نشست‌ها، موفقیت خود برای تشکیل اپوزیسیون سیاسی نظام را این­گونه توضیح می‌دهد: «خواسته‌های عمده طبقه متوسط جدید شامل تجدید هویت و سنت‌های ملی ایران، منع دخالت روحانیون در سیاست، وضع نظام قانون اساسی جدید به شیوه اروپا، تأسیس نهادهای سیاسی براساس حاکمیت ملی و ایجاد مبانی دولت ملی مدرن به جای دولت‌های سنتی و کاریزماتیک بوده است. همین طبقه متوسط جدید پس از انقلاب اسلامی به تدریج مواضع سیاسی خود را از گروه‌های سنت‌گرای اسلامی ممتاز ساخت و با عرضه تغییر دموکراتیک‌تر از اسلام، زمینه اجتماعی اپوزیسیون سیاسی در جمهوری اسلامی را تشکیل داد.» (بشیریه، دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی، ص 25)

ب) استحاله سیاسی عامل درونی
«استحاله» حرکتی آرام و خزنده است برای ایجاد تغییرات ماهوی بی‌آنکه سوءظن و حساسیت ایجاد کند. این راهبرد سه مرحله دارد؛ نفوذ و استحاله، استحاله رسمی یا قانونی و استحاله فروپاشی از درون که همان شیوه جدید براندازی است. پیشینه این راهبرد به دکترین جنگ کم‌شدت باز می‌گردد.
این شیوه جدید که شالوده آن را براندازی از درون تشکیل می‌دهد، در سه دهه گذشته توانست حکومت السالوادور آلنده را در شیلی ساقط کند. مأمور مخفی سازمان سیا در کتاب خود «عملیات پنهانی سیا» فاش می‌سازد؛ «اساس هر سیاست براندازی بر جنگ روانی تکیه دارد و این جنگ از راه­های فراوان شامل سخنرانی‌ها، نوشته‌ها، نظرخواهی‌ها، شایعه‌پراکنی‌ها و تظاهرات انجام می‌گیرد که هدف آن ایجاد یک جو فکری معین ولو در کوتاه‌مدت است.» (جمعی از نویسندگان، جنگ در پناه صلح، بررسی فرایندهای نوین براندازی در ایران، 1384، ص44)
براندازی از درون در سیری تکوینی با اضافه شدن نرم‌افزارهایی همچون اصلاحات نقش اصلی را در استحاله و فروپاشی بلوک شرق و شوروی سابق ایفا کرد.
سابقه رویکرد آمریکا به راهبرد براندازی از درون در ایران به سال 1362 برمی‌گردد؛ زمانی که از کودتای نظامی، جنگ نامنظم، اقدامات تجزیه‌طلبانه، ترور، تهدید سیاسی و اشغال سرزمین‌های جنوب ایران ناامید شده بود؛ از این‌رو، برای مقابله با نظام اسلامی به براندازی نوین روی آورد.
پروژه استحاله سیاسی با پشت سر گذاشتن دوران جنینی، در سال 1367، وارد مرحله جدیدی می‌شود و با چراغ روشن در دستور کار قرار می‌گیرد. زمانی که عبدالکریم سروش اقدام به انتشار مقالات قبض‌وبسط دینی در کیهان فرهنگی کرد، گفت می‌خواهد فهم نوینی از دین اسلام ارائه دهد. وی این امر را در گرو اصلاح دین و تعقیب پروژه پروتستانتیسم اسلامی دانست. (ر.ک: عبدالکریم سروش، قبض‌وبسط تئوریک شریعت، 1371) لذا سخن از عصری شدن دین یا سکولاریسم دینی به میان آورد و در تعریف عصری شدن دین به عبارت هماهنگ شدن فهم دینی با دیگر فهم‌ها اشاره کرد. در راستای همین سازگارکردن اسلام و مدرنیته، تقابل ایدئولوژیک روشنفکری وارد مراحل احکام دینی شده و یکی از شاگردان برجسته وی به نام آرش نراقی درباره اقلیت‌های جنسی می­نویسد: «همجنس­گرایی را ناسازگار با اسلام نمی‌یابد و آن را پدیده‌ای طبیعی و اخلاقی معرفی می‌کند.» (فضلی‌نژاد، پیشین، ص 28)
همزمان با انتشار مقالات سروش در داخل کشور «پروفسور جان کین» نظریه‌پرداز MI6 در مرکز مطالعات دموکراسی دانشگاه «ونس‌وست مینستر» لندن اقدام به بازتولید زیرساخت­های پروژه جامعه مدنی کرد که در دهه 70 به پروژه اصلی روشنفکران سکولار در ایران بدل شد.

سیری در آرای متفکران اومانیسم سکولار الحادی ـ۱
اومانیسم به معنای اصالت انسان و اصالت رأی انسان در برابر اصالت خداوند و اصالت وحی شاکله و درون‌مایه بسیاری از تفکرات و نظریات غربی است. اومانیسم در یک تقسیم‌بندی کلی‌تر به دو نوع «اومانیسم دینی» و «اومانیسم سکولار» تقسیم می‌شود. همچنین اومانیسم سکولار خود به دو نوع «اومانیسم سکولار الحادی» و «اومانیسم سکولار غیرالحادی» بخش‌پذیر است.

اومانیسم سکولار الحادی
اندیشه‌های اومانیستی سکولار نزد برخی از فلاسفه معاصر غرب، سمت‌وسویی ضددینی گرفته و به مرزهای الحاد (atheism) نزدیک شده است. بهتر است این نوع اومانیسم، «اومانیسم الحادی» نامیده شود. در اندیشه‌های اومانیست‌های الحادی، «انسان‌محوری» جایگزین «خدامحوری» می‌شود و مکتب‌هایی ظهور و بروز می‌یابند که می‌خواهند جای خداوند را پر کنند. بهترین گزینه برای جایگزینی، انسان و ایده‌های انسان‌گرایانه است.
انسان در این نوع از اومانیسم، وجود اصیل می‌شود و وجود خداوند از اعتبارات ذهنی یعنی ساخته و پرداخته‌های ذهن به حساب می‌آید. برای رهایی از این وجودهای ذهنی، باید به امور محسوس، ملموس، مشاهده‌پذیر و قابل اثبات روی آورد. در بند نخست از بیانیه دومِ اومانیست‌های الحادی،‌ این مطلب به صراحت تمام بیان می‌شود که «ما به‌عنوان افرادی بی‌دین، در مباحث خود از انسان آغاز می‌کنیم،‌ نه خداوند؛ از طبیعت شروع می‌کنیم،‌ نه الوهیت.»(۱)
ریشه اندیشه‌های اومانیستی الحادی را در نظریات فیلسوفانی چون: فوئر باخ،‌ کارل مارکس، ‌سارتر و نیچه می‌توان جست‌وجو کرد. نظریات این فیلسوفان،‌ کم‌وبیش،‌ سمت‌وسوی ضددینی (دین‌های الهی) یافته و غالباً در صدد طرح ایده‌های انسان‌گرایانه به‌منزله بدیلی برای ایده‌های ادیان الهی‌ هستند. بدیهی است که این فیلسوفان، ‌رهیافت‌های معناگرایانه خود را به‌گونه‌ای متفاوت با رهیافت‌های ادیان الهی مطرح می‌کنند و نوعاً سعی می‌کنند در قالب اومانیسم الحادی، معناگرایی‌های جدیدی را مطرح کنند.(۲)

فوئر باخ
در آرای فوئر باخ، فیلسوف ماده‌گرای قرن ۱۹ دو موضوع «طبیعت» و «انسان» به‌مثابه دو گوهر اصلی دین معرفی می‌شوند. فوئر باخ که از آرای هگل استفاده کرده و به انتقاد از آن نیز پرداخته بود، ‌می‌خواست دین را آن‌گونه که خود به آن اعتقاد داشت به مردم نیز بفهماند. این دین، هم ویژگی طبیعت‌گرا داشت و هم به‌شدت انسان‌گرا بود.
وی روح مطلقی را که هگل مظهر تمام حقیقت معرفی می‌کرد و معتقد بود به‌گونه‌ای پیش‌رونده در مسیر تاریخ تحقق می‌یابد؛ همان طبیعت دانست. طبق نظر فوئر باخ، دین، نشان‌دهنده طبیعت و آمال انسان است. «انسان‌ها تصورات و ایده‌های دینی را به‌‌مثابه بازتاب نیازهای خاص انسان‌ها به وجود آورده‌اند؛ زیرا افراد انسانی در زندگی عملی‌شان دچار ناراحتی یا «ازخودبیگانگی» شده‌اند و به همین دلیل لازم است آنها به ایده‌هایی که در فلسفه هگل رواج یافته، اعتقاد بیاورند. بنابراین مابعدالطبیعه، چیزی بیش از یک «روان‌شناسی اسرارآمیز» نیست؛ یعنی مابعدالطبیعه بیانگر احساسات خاص افراد است، ‌نه بیانگر حقایقی درباره عالم هستی. مخصوصاً دین، بیان‌کننده و مظهر همین ازخودبیگانگی است. افراد انسانی تنها در صورتی می‌توانند از توهمات خود درباره دین رهایی یابند که ارزش‌های خاص خود را در این جهان هستی تحقق بخشند.»(۳)
فوئر باخ در کتاب «گوهر مسیحیت» خدا را سایه انسان معرفی می‌کند؛ شبحی خیالی که انسان آن را از گوهر و درون خویش ساخته و پرداخته است. مذهب مسیح، عبارت از پیوند انسان با خویشتن یا به طور دقیق‌تر، به جوهر خویش است، اما به جوهر خویش به‌منزله یک موجود دیگر. موجود الهی چیزی جز جوهر انسانی یا به‌طور دقیق‌تر ذات انسانی نیست که از محدودیت‌های انسان منفرد جدا شده است؛ یعنی همان انسان واقعی و جسمانی است که تعین و تشخص یافته است؛ یعنی جوهر انسان که درباره آن تأمل شده و به‌مثابه موجودی غیر از خودش حرمت یافته است؛ بنابراین همه ویژگی‌های موجود الهی عبارت است از ویژگی‌های جوهر انسانی.(۴)
به‌طور خلاصه و ساده فوئر باخ در نقد کل ایده‌آلیسم و فلسفه هگل و فلسفه مذهب اعلام داشت که خداشناسی در واقع «انسان‌شناسی» است و یا به عبارت دیگر مذهب «خودآگاهی عینیت‌یافته انسان» است. به نظر او طرز فکر مذهبی و کل فلسفه ایده‌آلیستی چیزی جز خودآگاهی کاذب نیست. خداوند و روح مطلق تنها «فرافکنی خصال انسانی» هستند. خداوند مظهر کمالاتی است که انسان خود می‌شناسد، لیکن نمی‌تواند آنها را محقق سازد. به نظر فوئر باخ، موجود قدسی چیزی جز موجود انسانی نیست که از حدود و قیود حیات فردی رها شده باشد.»

کارل مارکس
مخالفت با دین‌های الوهی و حذف امور ماوراءالطبیعی و یا حذف متعالی و نهایتاً ساختن دین به دست انسان‌ها و قرار دادن انسان در مرکز این دین‌های انسان‌گرا در نظریات کارل مارکس نیز پیگیری می‌شود و ویژگی ضددینی یا الحادی آن کاملاً نمایان می‌شود و حالت از خودبیگانگی انسان را فراهم می‌آورد؛ از این‌رو باید با نیندیشیدن درباره این امور و کشف خود، به‌ویژه در مناسبات جمعی با دیگران هویت از دست‌رفته خویش را بازیابد.
اگر انسان بخواهد به پیشرفت دست یابد، باید دین‌های الوهی را که مانع پیشرفت هستند، کنار بگذارد و اگر دینی هم بخواهد برای خود قرار دهد باید خود انسان واضع آن باشد. «انسان به‌وجودآورنده دین است، اما دین انسان را نمی‌سازد. تا موقعی که انسان جایی در کائنات پیدا نکرده است، دین به انسان خودآگاهی می‌دهد. انسان یک وجود مجرد و خارج از جهان نیست.»
انسان عبارت است از: «مجموعه انسان‌ها، دولت و اجتماع. این دولت و این اجتماع به وجود آورنده دین‌ هستند... رنج دینی نشانه‌ای از رنج واقعی و اعتراض علیه (این دو جهان واژگون‌شده) است. از بین بردن دین که نشانه شادی کاذب انسان است برای شادی واقعی انسان ضروری است.»(۵)
از نظر مارکس، جریان اقتصادی با همه انرژی‌هایی که تولید می‌کند و نیز انرژی‌های ذهن انقلابی، باید جامعه را به سوی قانون عقل و حذف اسارت انسان در برابر نیروهای غیرعقلانی هدایت کند و نهایتاً سروری انسان در تاریخ ثابت شود. انسان اجتماعی، ‌سرور و حاکم مطلق تاریخ و عالم خواهد شد. در اومانیسم الحادی مارکس،‌ به جای خداوند،‌ وجه جمعی انسان،‌ پرستش می‌شود. امور متعالی حذف می‌شود و حتی ادیان الهی به‌عنوان مجموعه‌ای از مفاهیم و روش‌های ساخته و پرداخته انسان معرفی می‌شود، نه هدیه‌ای آسمانی و خدایی برای هدایت انسان‌ها.
مارکس حتی اجازه نمی‌داد انسان با استفاده از قدرت تخیل به خداوند بیندیشد و می‌گفت تخیل،‌ وسیله‌ای برای حیات مادی انسان است. وی برای طراحی نظام اجتماعی مورد نظر خود عدم خداوند را پیش‌فرض و اصل موضوعه می‌گرفت. انسان تنها زمانی می‌تواند به خویشتن خود برگردد که هیچ رابطه ذهنی یا عینی با خداوند نداشته باشد. به نظر می‌رسد که در این نوع تفکر،‌ حتی خداوند معنوی نیز انکار می‌شود. به گفته مارکس «مذهب خودآگاهی و خوداحساسی انسانی است که یا خود را بازنیافته و یا خود را دوباره گم کرده است.» به عقیده مارکس دولت و جامعه، ‌مذهب را که آگاهی جهانی معکوس است ایجاد می‌کنند، زیرا دولت و جامعه نیز جهانی معکوس‌اند. بنابراین دولت و جامعه ناعادلانه و غیرانسانی، در انسان مذهب را که آگاهی تحریف‌شده انسان نسبت به خویش است به وجود می‌آورند. مارکس مذهب را عامل تسلای انسان و توجیه چنان جهانی می‌داند . انسان به مذهب نیاز دارد تا حیات ناخوشایند را برای او تحمل‌پذیر سازد. بنابراین به نظر مارکس مذهب دلپذیرترین وجه دنیای نامطلوب و ظالمانه است. منظور مارکس از جمله آخر این است که مذهب عاملی آرام‌بخش و مسکن در جهانی پردرد و رنج است. اما این تنها کارویژه مذهب از نظر مارکس نیست. چون پیش از آن وی از مذهب به‌عنوان ناله و اعتراضی بر ضد درد و رنج واقعی سخن می‌گوید.(۶)
با این حال مذهب به عنوان اعتراض به درد و رنج بی‌اثر است، زیرا توجه انسان را از این جهان به جهانی دیگر معطوف می‌کند و به انسان می‌آموزد که درد و رنج این جهان را در مقابل پاداش‌های اخروی بپذیرد. بنابراین هر چه جهان بی‌روح‌تر و دردمندتر شود، مذهب،‌ روحانی‌تر و علوی‌تر می‌شود و روح انسان را به جهانی دیگر حوالت می‌دهد. بنابراین از دیدگاه مارکس «القای مذهب به‌عنوان خوشی موهوم مردم لازمه شادی واقعی آنهاست.» به طور خلاصه می‌توان گفت از دیدگاه مارکس،‌ مذهب عامل آرام‌بخشی است که مردم خودشان در شرایط درد و رنج تولید می‌کنند، بنابراین ریشه مذهب در درد و رنج اجتماعی است. اما لنین از این گفته مارکس تفسیر سیاسی و کاملاً متفاوتی کرد. به نظر لنین مذهب افیونی است که طبقه حاکمه برای مصرف طبقات تحت سلطه تولید می‌کند تا آنها را مطیع و سربه‌راه نگه دارد. بنابراین مذهب ابزار سلطه طبقاتی است. لنین هر گونه اندیشه مذهبی را «خطرناک‌ترین شرارت» توصیف می‌کرد.
خلاصه آنکه اومانیسم مارکسیستی کاملاً جنبه زمینی و این جهانی دارد که در مبنا و غایت با امور متعالی بی‌ارتباط است. ریشه ازخودبیگانگی در اعتقاد به خداوند است. تحقق وجهه جمعی بشر در رهایی از حاکمیت و مالکیت خداوند است تا اینکه انسان و جامعه انسانی مالک و حاکم حقیقی شود. مارکس خود را مأمور آزادسازی انسان از اسارت نیروهای ماورای طبیعی می‌دانست.
در مقاله شماره آتی تفکرات دو تن از اندیشمندان ملحد جریان اومانیسم سکولار الحادی، یعنی نیچه و ژان پل سارتر بررسی خواهد شد.
* منابع در دفتر هفته‌نامه موجود است

حکمت و اندیشه سیاسی عصر شيخ بهايي
تشکیل سلسله صفوی در ایران از جهات گوناگون فصل تازه‌ای در تاریخ ایران محسوب می‌شود. در این دوره نخستین حکومت شیعی در سرزمین ایران ظهور و تکامل پیدا کرد. با تشکیل حکومت صفوی و پذیرش مذهب شیعه در حکم مذهب رسمی، اندیشه سیاسی شیعه با چالش‌های تازه‌ای روبه‌رو شد و می‌بایست به مسائل تازه‌ای پاسخ دهد. آنها اصفهان را پایتخت خود انتخاب کردند و به‌زودی این شهر به شهر فرهنگی بزرگی تبدیل شد. در این شهر بود که «مکتب اصفهان» تکامل یافت و جریانی از اندیشه که «حکمت» نامیده می­شود شکل گرفت.
در زبان فارسی واژه «حکمت» گاهی معادل واژه فلسفه به کار می‌رود، اما واژه حکمت که ما در اینجا به کار می‌بریم خود اصطلاح خاصی است و مراد از آن فلسفه نیست. در واقع حکمت آمیزه‌ای از شریعت، فلسفه، عرفان و اشراق است؛ آمیزه‌ای که واجد هویت خاصی شده است. در اروپا جریانی مشابه این پدید آمد که واژه Theosophy را برای آن به کار می‌برند.(1)
آنچه به مکتب اصفهان شهرت یافته است اندیشمندان زیادی چون ملاصدرا، میرداماد و شیخ بهایی در خود پرورده است که ما پیشتر در این ستون با اندیشه­‌های برخی از آنها نظیر صاحب حکمت متعالیه آشنا شدیم و در سلسله مطالب فعلی قصد داریم به تبیین اندیشه سیاسی و حکمی شیخ بهایی بپردازیم. شیخ بهایی از چهره‌های معروف زمان صفوی است که بنابر شایستگی‌های خود و اقتضای حکومت‌داری صفویه به مقام شیخ‌الاسلامی که بالاترین مقام مذهبی آن زمان بود، رسید. او ضمن استادی در حرفه‌های مختلف از جمله معماری، مقام­‌های فقیه، متکلم و فیلسوف را یکجا داشت و در ضمن در وادی عرفان نیز وارد شد.
از ویژگی‌های اندیشه او که در بحث ما درباره آمیزش شریعت و فلسفه حائز اهمیت است تأکید او بر این نکته است که در معرفت شهود در قیاس، استدلال جای برتر را دارد. در منظومه‌ای به نام موش و گربه که یک اثر تمثیلی است، گربه نماد دانش‌های ظاهری و صوری و موش مظهر دانش‌های باطنی است و در آن شیخ بهایی از این نظر دفاع می‌کند که نباید به علوم ظاهری تکیه کرد، تکیه زیاد بر این علوم و دانش‌‌ها موجب گمراهی است.
در ادامه شماره گذشته که ضرورت حکومت از نظر شیخ بهایی بررسی شد، در این شماره می­توان به گونه‌شناسی حكومت در منظومه فکری و سیاسی شیخ‌الاسلام حکومت صفویه پرداخت. تاريخ سياسى تشيع به دو مقطع اساسى عصر حضور و عصر غيبت تقسيم مى‌شود. حكومت در عصر حضور حق مسلم پيامبر(ص)، امامان معصوم(عليهم‌السلام) يا نواب خاص ايشان است و هر حكومتى كه مأذون از معصوم نباشد، حكومت جور محسوب مى‌شود.
اما فلسفه سیاسی و حکومت در عصر غيبت کاملاً متفاوت و ماهیت دگرگونه‌ای دارد. باوجود ارائه نظريات مختلف درباره نوع حكومت مشروع و شرايط حاكمان سياسى، كامل‌ترين و پيشرفته‌ترين نظريه مطرح شده برای حکومت در عصر عدم حضور معصوم(ع)، نظريه ولايت فقيه است كه به نوعى ادامه حكومت امام معصوم(ع) در عصر غيبت تلقى گرديده و مصداق حكومت عدل در قالب آن تحقق مى‌يابد.
در بررسى انديشه سياسى شيخ بهايى، آنچه به‌وضوح مشاهده مى‌شود عدم تعرض وى به مسئله حكومت و حاكميت مشروع در عصر غيبت است؛ از اين‌رو بحث ولايت فقيه در آثارش مسكوت مانده است.(2)
آنچه درباره حكومت عدل مى­توان از آراى سياسى شيخ استفاده كرد اين است كه وى حكومت ائمه معصومين(عليهم‌السلام) را در عصر غيبت همانند عصر حضور مستمر مى‌داند، ولى به‌دليل خايف و مستور بودن امام عصر(عج) كه نتيجه تغيير و تحولات سياسى ـ اجتماعى تاريخ اسلام بعد از پيامبر(ص) است، خلافت ظاهرى آن حضرت امكان‌پذير نيست. اما اينكه در شرايط بحرانى و غيرطبيعى، راه حل ممكن چيست و حكومت مطلوب كدام است، شيخ درباره آن سخنى نگفته و همچنين درباره شرايط و صفات حاكم اسلامى نيز سكوت كرده است. البته در اين خصوص به نكات بسيار كوتاهى اشاره شده كه در این مقالات در جای خود قابل طرح خواهد بود.(3)
آنچه عجالتاً می‌توان درخصوص علت سکوت شیخ بهایی در این‌باره گفت که بخشی از حکمت مکتب اصفهان هم تلقی می‌شود، این است که این موضوع، هم به میزان رشد فرهنگ سیاسی و فهم سیاسی مردم آن عصر و هم نوع نگاه سلاطین صفوی به حکومت برمی­گردد. آنها از یک سو نمی­خواستند حکومت را در واقع امر به غیر واگذار کنند و از سوی دیگر می‌خواستند وفق فقه سیاسی تشیع حکومتی مشروع جلوه کنند. این بود که با جلب همکاری علما و فقهایی که از پس سال­ها انزوا و دوری از قدرت، در آرزوی موقعیتی برای ترویج و توسعه گفتمان تشیع بودند، توانستند به‌صورتی صوری موضوع مشروعیت حکومت خود را با اذن علما حل کنند.
* منابع در دفتر هفته‌نامه موجود است.

اصطلاحات

روش آزمایش
علوم اجتماعی و سیاسی به دلیل فقر ذاتی و موضوع مورد مطالعه آن که انسان است و پیچیدگی‌های خاص خود را به لحاظ رفتار روان‌شناختی دارد، همواره به‌دنبال اقتباس و قرض گرفتن در حوزه ادبیات و واژگان از علوم و دانش‌های دیگر بوده است. سهم علوم طبیعی در این خصوص به دلیل آزمون‌پذیری و اتقان‌ یافته‌ها از سایر علوم بیشتر بوده است.
آزمایش در علوم طبیعی همچون زیست‌شناسی، فیزیک، ‌شیمی و پزشکی همواره روش اصلی برای فهم و تبیین پدیده‌های طبیعی بوده است. در علوم اجتماعی نیز انگیزه دستیابی به استانداردهای علوم طبیعی سبب شده است روش آزمایش به‌تدریج به کار گرفته و معیاری برای روش‌شناسی‌های معتبر شمرده شود. از میان رشته‌های علوم اجتماعی،‌ روان‌شناسی و روان‌شناسی اجتماعی بیش از همه از روش آزمایشی (experimental method) بهره گرفته‌اند. اگرچه در جامعه‌شناسی، ‌اقتصاد رفتاری،‌ علوم ارتباطات و شاخه‌های دیگر علوم اجتماعی نیز این روش همواره مهم تلقی شده است، اما علوم سیاسی از معدود شاخه‌های علوم اجتماعی بوده که روش آزمایش را به‌مثابه یکی از روش‌های مورد توجه خود نیافته، با این همه کاربرد آن در علوم سیاسی مورد تأیید بسیاری از پژوهشگران بوده است.
آزمایش با وجود تنوعی که دارد، ‌اصولاً مستلزم نوعی مداخله در جریان امور طبیعی یا اجتماعی به منظور مشاهده تأثیرات این مداخله است. توانایی این روش در نشان دادن رابطه علّی میان متغیر‌ها آن را به‌مثابه معتبرترین روش برای علت‌کاوی در علوم طبیعی برشمرده است. در علوم اجتماعی اثبات‌گرا هیچ روش دیگری قابل قیاس با روش آزمایشی از نظر دقت تشخیص علت یا علل پدیده‌ها نیست. حتی در علوم سیاسی نیز که این روش کاربرد محدودتری دارد، به اعتقاد برخی از اهل نظر،‌ »یکی از صحیح‌ترین و قوی‌ترین روش‌های کشف حقیقت و گسترش دانش» و «علمی‌ترین و پیچیده‌ترین روش پژوهشی» است.
پژوهش آزمایشی براساس مداخله و کنترل پژوهشگر از سایر روش‌های تجربی نظام‌مند تفکیک می‌شود. پژوهشگری که دست به آزمایش می‌زند مایل است تغییراتی را که در متغیر وابسته،‌ تحت تأثیر عامل دیگری صورت می‌گیرد خود از نزدیک مشاهده کند. این امر برخلاف روش‌هایی چون پیمایش یا مطالعات اسنادی است که در آن پژوهشگر هرگز تغییر در پدیده‌های مورد مطالعه خویش را نمی‌بیند، بلکه به اظهارات کتبی یا شفاهی شاهدان دیگر استناد می‌کند. در شماره بعد بیشتر با این روش و کاربرد آن در علوم سیاسی ‌آشنا می‌شویم.